De traballar á sombra, a aparecer nos titulares dos xornais. É un gran cambio?

Si, existe un salto no persoal. Estiven no equipo durante os últimos seis anos e agora é diferente, porque asumes a responsabilidade e obrígache a relacionarche con outras organizacións. Traballei durante cinco anos na comunicación e iso achégache á maioría dos temas e ámbitos. Coñezo, pois, os detalles da organización. No último ano ocupei o posto de director de cultura. Mentres me ocupaba diso, esta segunda oportunidade veu e así a tomei.

Miren Arzalluz apenas cumpriu un ano no cargo. Notouse a súa man na dirección do instituto? Vai vostede a continuar o camiño que emprendeu?

Naturalmente, tamén el tardou en aterrar. Posteriormente, propuxo unha planificación de catro anos centrada en catro obxectivos: mellorar a visibilidade, a coordinación con outras institucións, o crecemento cualitativo e o ámbito da diplomacia cultural. Todos eles eran ámbitos previamente traballados, pero el deulles unha nova lectura. Ese é o proxecto e o encargo que recibín. Pero como facelo, poderei influír niso, e gustaríame que percibise a miña achega.

“Os autores son activos, a institución é unha ponte”, di a vosa web. Segue sendo así na práctica?

Sempre hai algo que mellorar. Temos un equipo de traballo limitado, non moi grande, e a nosa misión é interminable. Por tanto, é necesario priorizar algunhas liñas. Moitas veces temos que responder a moitas urxencias e, nese caso, ás veces é posible que as relacións se coiden menos. Aí, como digo, hai cousas que mellorar: na proximidade. Gustaríame pór en práctica esa proximidade, que sexa fácil ir a nós e que sexamos transparentes. Xa tiven contacto con creadores e xente de diferentes sectores, e quero pensar que iso tamén nos axudará a ser máis próximos. Creo que aí é onde podo facer a miña achega.

O feito de ter unha sede en Tabakalera facilita a colaboración con outros axentes ou creadores?

Recordo que cando empezamos en Tabakalera todos falabamos de “crear sinerxías”. Preguntábame si sería certo, porque utilizamos moitas palabras con moita facilidade. Pero é certo que si, que estar baixo o mesmo teito facilita moito as relacións.

Traballades principalmente cara ao exterior, e quizá por iso, hai certa desinformación sobre o traballo que realiza o Instituto Etxepare…

O que nos pasa é que en casa tamén necesitamos tempo para explicar que é Etxepare. Non se pode dicir en dúas palabras. Vostede ten que explicar que é unha institución para a promoción exterior do eúscaro e da cultura vasca; que difunde o eúscaro a través do ensino; que subvenciona a promoción cultural e vai ás feiras; que dá voz á nosa cultura ante outras institucións europeas… Escoitando todo isto, non queda con nada, porque é demasiado longo, pero así é. Facémolo todo e somos todo iso.

En plena globalización, as cousas fanse cada vez máis parecidas en todo o Oeste. Como se caracteriza ou resalta a cultura vasca a nivel internacional, sen caer no esaxerado folclore?

A clave está nos creadores. Os seus creadores teñen un nivel suficiente para viaxar ao mundo sen complexos, ademais de en todas as disciplinas. Desgraciadamente, o mundo globalizado é moito máis duro e frío para as linguas minorizadas. A nosa globalización comeza en casa. Unha lingua que vive á beira dunha lingua hexemónica sabe o que é sen ir moi lonxe. Pero estamos a favor de que, cando falamos da creación en eúscaro, somos algo curioso, que nos interesa. Son moitos os que se asombran de que vaiamos en eúscaro á escola ou ao xulgado, porque facemos películas en eúscaro, porque escribimos en eúscaro. Creo que hai que manter ese valor do que somos e do que creamos hoxe para mostrar o que somos fóra. Sen renunciar á tradición, por suposto, porque tamén somos.

A ausencia dun Estado, dificulta, penso, o intento de situar internacionalmente á cultura vasca e aos creadores vascos? Polo menos polos camiños que vostedes cultivan.

Si limita. Fixemos un traballo para estar na rede EUNIC dos institutos nacionais de cultura de Europa, e conseguimos ser o primeiro instituto que non representa a un estado. Pero agora estamos a tentar integrarnos no grupo EUNIC global que lidera ese grupo e a ausencia dun Estado dificúltanos. Pero queremos estar aí, cos institutos de España ou Francia, e con todos os demais, para traballar de forma conxunta pero en igualdade de condicións.

A palabra cultura abarca cada vez máis ámbitos. Ten Etxepare máis relación con algunhas disciplinas que con outras? Priorízanse algúns?

Creo que ao principio o Instituto Etxepare tiña unha estrutura bastante tradicional, pero foi cambiando aos poucos. Por suposto, a literatura ocupa un lugar importante, na medida en que ten unha estreita relación coa lingua. Polo demais, hai disciplinas que traballamos de maneira moi natural: música, artes escénicas, cine, artes plásticas… E agora, nos últimos anos, tamén nos estamos centrando no deseño, a arquitectura e o patrimonio. Traballamos menos estes campos, e creo que temos unha pequena débeda.

Que e como se axuda coas subvencións sempre é un tema espiñento. Cal é o seu obxectivo nisto?

As subvencións e feiras están pensadas, na maioría dos casos, para quen traballan na creación profesional. É verdade que hai outros axentes e creadores que non están no ámbito profesional, pero que están a facer cousas e queren estar fóra. Por iso, en 2017 recuperamos unha subvención denominada “convocatoria de difusión cultural”. O obxectivo é apoiar a creadores que non son formalmente profesionais. Doutra banda, a través de convenios, patrocinios ou outras fórmulas, fomentamos de todo, mesmo proxectos ou axentes non profesionais. O ano pasado, por exemplo, impulsamos 26 proxectos con axentes vascos. Gustaríanos, como non, ter máis diñeiro para repartir máis. Iso tamén é certo.

A outra cara da moeda é que moitas veces as políticas como a subvención, o programa, condicionan que e como xorde…

Nós non damos axudas á produción, senón á mobilidade. Por tanto, non temos grandes interferencias nos contidos, etc. Non condicionamos a produción. Nos criterios valórase a experiencia, o eco do traballo que se está presentando… Tamén fixemos máis sitio ao eúscaro. Antes outorgábanse cinco puntos para apoiar as obras que eran en eúscaro, e a partir de 2017 outorgábanse dez. Valoramos tamén a súa achega á promoción da cultura vasca e a súa integración cos obxectivos de Etxepare.

A canonización tamén pode ser un risco. Vindo á literatura, son poucos os nomes que teñen algunha proxección internacional: Atxaga, Uribe, Cano…

É certo que, a pesar do noso esforzo pola diversidade, algúns nomes repítense nos nosos programas. Pero ten a súa explicación. Por unha banda, hai autores que teñen esa dimensión internacional de seu, porque traballaron nese ámbito, e que xa foron traducidos a diferentes idiomas. Nós non as fomentamos porque chegaron máis lonxe, pero desde moitos lugares reclaman estes autores. Doutra banda, ás veces pídennos escritores capaces de falar inglés ou francés en mesas redondas, e non todos os autores atrévense a facelo. Con todo, creo que estes autores abren un camiño aos que veñen detrás, que demostran a existencia da literatura vasca.

Nese sentido, o Instituto Etxepare trata de manter o equilibrio de xénero?

Tentámolo, hai vontade. Nas proporcións, as mulleres que nos movemos son moitas, aínda que non temos cotas nin similares. Agora estamos a analizar o traballo do ano pasado e, para facer o diagnóstico, eu quero incorporar indicadores de xénero. En función dos resultados veremos que medidas debemos tomar.

Promover as traducións é unha das prioridades do Instituto. En canto á literatura, non é pouco o que se traduce a outros idiomas?

Máis que traducir, o difícil é editalo. Probamos varias estratexias para axudalo, pero os editores externos, en xeral, non queren organizacións polo medio; queren contactar directamente cos editores locais. Algúns dos camiños que se traballaron até agora non foron quizais os máis eficaces, e queremos explorar novos camiños. O noso traballo é visibilizar o traballo dos escritores vascos, pero é algo que hai que facer en colaboración co sector.

Tamén hai 35 “lectores” e oito cátedras polo mundo, ampliando os estudos vascos e a cultura vasca. Xera interese?

É un interese que hai que traballar. Nun sitio como Boise, por exemplo, é máis fácil, noutro non tanto. Pero a dinámica de crear lectorados ten moito de proactivo. Nunha universidade externa xera interese por unha lingua e unha cultura estrañas. Chamamos “lector” a quen está alí, pero na práctica fan de profesor e esforzámonos por incorporar esta materia no currículo académico. Relacionándome co devandito ao principio, creo que un reto é ter unha relación máis estreita cos que están a traballar neste traballo. Pode ser un traballo solitario, o mundo é moi amplo, e a nós correspóndenos facer ese traballo de tecer redes con dozura e proximidade. Este ano tamén temos unha novidade bastante importante: O programa para o ensino do eúscaro nas Euskal Etxeak no mundo foi xestionado até agora por HABE e a partir de agora xestionarémolo desde Etxepare. Outra liña, neste caso máis relacionada co ensino do eúscaro.