O Ministerio de Xustiza francés anunciou recentemente que dará pasos adiante no tema dos presos vascos.

Cremos que o proceso debe tomarse sen ansiedade. Os pacificadores traballan sobre este punto desde hai tempo, é dicir, ao redor dos 59 casos de presos de eta. Tras analizar a situación de cada un deles, chegou a noticia de que varios presos serán trasladados a cárceres próximos a Euskal Herria. O Ministerio deu a coñecer publicamente que o asunto estaba a ser analizado por ambas as partes, o que confirma que se trata dun proceso de bilateralidad.“Non debemos esperar resultados espectaculares”, di o Foro Social, que o proceso debe ser visto como unha fonte. A fonte está aberta, en Iparralde empezan a caer unhas pingas, e o proceso irase estendendo e executando. O Estado que representa o Ministerio de Xustiza ten contactos co Goberno español, polo que o proceso é complicado, pero está a traballarse de forma positiva.

Pinga a pinga, pero o proceso segue adiante.

No Estado francés sucedéronse os últimos anos, nos que as chiscadelas foron claros. Por exemplo, a pasada primavera un preso foi trasladado ao Hospital de Baiona para ser posto en liberdade. Mikel Irastorza, membro da dirección de ETA, vive en Baiona...

Isto é público?

Irastorza foi detido en Azkaine e os gobernos de Francia e España recoñecéronlle como un dos últimos directivos de ETA no Estado. Pero, máis aló da categoría que lle deron, para nós o máis importante foi a actitude do xuíz: Tras o desarmamento de ETA, estamos noutro escenario. Por primeira vez é significativo que unha persoa á que se atribúe un cargo deste tipo atópese na rúa á espera do xuízo. Outro elemento foi a retirada do status de DPS (Preso Especialmente Detido) a sete presos de eta encarcerados en Barcelona. De acordo con toda a lóxica, tras o paso dado o pasado 8 de abril [o desarmamento de ETA] o Goberno francés ha pasado de estar na pasividade a dar pasos. Nese sentido entendemos o proceso.

Considérase un proceso bilateral?

O proceso de paz e normalización de Euskal Herria non é bilateral, é evidente. ETA tomou a súa propia decisión, pero o proceso de desarmamento deuse nos parámetros dos estándar integrados da Organización das Nacións Unidas (ONU), tamén neste proceso o desarmamento estivo dentro das definicións dos procesos internacionais. Hai dez parámetros que se cumpriron na súa totalidade e de forma transparente, co visto e prace do Goberno francés, baixo a mirada da comunidade internacional. Iso deu confianza á sociedade civil.

En calquera caso, a bilateralidad...

...eu diría que hai un proceso de bilateralidad entre os pacifistas de Iparralde, os electos e o Ministerio de Francia, que o proceso se está levando a cabo a través da sociedade civil, as institucións (sendo o presidente da Mancomunidade, Jean-René Etchegaray) e o EPPK, por suposto, non diría que están en proceso de negociación. A palabra negociación lévanos a tempos de Suíza, Noruega ou Alxeria, e non estamos niso. Con todo, estamos nun proceso de resolución.

En que se desenvolve o proceso no Sur?

Estamos a construír un proceso multilateral. O Goberno Vasco, o Goberno de Navarra e o partidos –PNV, EH Bildu, Elkarrekin Podemos e PSE-EE- están dispostos a achegar ao proceso, así como aos sindicatos. Está a alcanzarse un alto grao de consenso.

O secretario xeral de Paz e Convivencia do Goberno Vasco, Jonan Fernández, puxo en dúbida o que podía supor o camiño entre os pacifistas de Iparralde e o Ministerio de Xustiza de París. Agora, con todo, considerou "positivo" o paso dado pola formación de Confebask.

Nós non valoramos as declaracións doutros axentes. Con todo, debo recoñecer que esas declaracións de Fernández causaron asombro a algúns axentes do Foro Social. Eu destacaría un elemento principal: No sistema da República Francesa é moi importante –estamos a velo en Córsega– que o ministerio de Xustiza manteña conversacións cos electos. Etchegaray é o representante da República, o líder dos pacifistas. Os pacificadores non son só membros da sociedade civil, senón tamén asociacións e cargos electos. A delegación de Iparralde está encabezada polo presidente dunha das tres administracións ou territorios de Euskal Herria.

Por tanto, a lema é “Non se pode facer con esforzo”.

Aos diferentes axentes que estamos a traballar no Foro Social ouvinlles ao principio: “Iso está amortizado”. Agora, do mesmo xeito que no desarmamento, estamos a alcanzar os primeiros acordos parciais para un acordo integral sobre os presos, polo que estamos a ver que a situación político-social non está amortizada. Non hai máis que ver como a sociedade tomou o desarmamento. En Euskal Herria ninguén dúbida de que ETA foi desarmada. Posteriormente, os medios de comunicación puxeron unha gran atención nas nosas tarefas. Nós esperamos que coa desmovilización de ETA déase un paso parecido para avanzar no tema das vítimas, presos, deportados e fuxidos.

Antes de finalizar o curso político esperan “desmovilizar” a ETA. Foi o propio concepto o que deu moito que falar.

Si, pero a desmovilización é un concepto creado pola ONU para a resolución de conflitos violentos, tres conceptos principais: desarmamento, desmovilización e reinserción. O desarmamento deuse nestes parámetros. Nós non sabemos que palabra vai utilizar ETA para facer pública a súa decisión. Non sabemos con que palabras van cualificar esa decisión os gobernos, os partidos políticos ou os sindicatos de Euskal Herria. Para nós o máis importante son estes dous elementos: Primeira: Que o que diga ETA sexa claro e consecuente. A segunda é que nesta decisión déanse tres características para fomentar a convivencia: a lectura crítica, compartida e construtiva.

O 8 de xaneiro reuníchesche con Olarra Guridi, membro de ETA, no cárcere granadino de Albolote. En que contexto?

Solicitamos unha reunión cos interlocutores do EPPK nos dous estados. Ante a falta de resposta, vendo que o proceso segue adiante, a pesar de que as condicións non son boas, decidimos levalo a cabo “en forma de visita”. A visita durou 40 minutos, pero non en boas condicións, falamos de cristal. Traballamos tres puntos e démolos a coñecer. Despois, cada medio de comunicación puxo acento aos puntos de diferentes maneiras. Primeiro punto: Explicamos ao EPPK o traballo que levamos con partidos e sindicatos, nun diálogo multilateral. Este punto ten como obxectivo elaborar unha folla de ruta transversal entre todos os axentes implicados e o EPPK. A construción dunha folla de ruta é un requisito necesario, xa que é o que facilitará no futuro o tema da convivencia e a forma de resolver o problema dos presos.

Os presos de eta xa comezaron a dar pasos dentro da lexislación penal. Hai cohesión entre eles?

Eu non se que votou cada preso, nin cal é a súa posición na dinámica do EPPK. Seguramente, hoxe en día hai 300 presos e hai 300 opinións. Eu valóroo positivamente. Segundo díxonos Olarra Guridi, o indicador de cohesión é o número de votos. Hai persoas que votaron a favor, en contra, en contra, na abstención ou en contra. Todos eles son membros do EPPK, a pesar de que algúns votaron en contra e todos se uniron á proposta.

Cal foi o segundo punto da reunión?

Os reclusos mostraron a súa total dispoñibilidade para realizar achegas no proceso, así como para escoitar as achegas do resto de axentes. Os reclusos están a analizar as dificultades que se atopan no camiño e están "a sentar as decisións". Os procesos no interior do cárcere son longos. Os presos están a pedir o seu destino, a maioría deles deron o paso de pasar ao segundo grao, pero están a recibir o 'non'. O 96% do colectivo atópase en primeiro grao da Comunidade Autónoma Vasca. No caso de estar en 2º grao, poderán solicitar a autorización dos permisos.

Cal era o terceiro punto?

Recoñecemento da dor causada. O dereito á verdade, reparación e xustiza das vítimas. EPPK di: “Estamos dispostos a iniciar un proceso de diálogo construtivo coas vítimas no obxectivo da convivencia, si constrúese un marco axeitado que non existiu até agora, ‘un marco sen reproche’”.

En calquera caso, o momento é positivo.

Consideramos que estamos nun momento interesante do proceso. O devandito polo EPPK ten un valor, pero para chegar ao marco axeitado, os presos teñen que pasar ao 2º grao. Con todo, o sistema de hoxe non o permite, o grao 1 non permite avanzar, os presos xa chegaron ao colo da botella. Cada un dos reclusos fixo a súa propia petición de cárcere e a resposta foi a estándar. A todos eles dixéronlles: “Rexéitaselle por pertencer a unha organización terrorista non disolta”. É o mesmo argumento para todos, non se lles ten en conta o percorrido do cárcere, nin a súa actitude, nin o seu traballo... É o que hai que dar para que o marco de diálogo materialícese. O EPPK está preparado e todos os axentes mostráronse favorables.

Todos os partidos políticos teñen a mesma actitude?

Cada un deles pon os seus matices, pero todos os partidos vascos móstranse a favor de que se desenvolva o proceso. Como exemplo, Rafaela Romeu, do PSE-EE, afirmou que “durante anos se pediu aos presos que abran esa vía e cando empezaron non lles deixan”. Significativo, non?

Falta o avance do pp.

Falta que o pp e o Goberno español tomen decisións. Alfonso Alonso sinalou nos medios de comunicación que, tras a disolución de ETA, que non utilizou a palabra desmovilización, cambiará a política penal. Zoido dixo que "imos aplicar aos presos a legalidade ordinaria". Iso é o que pedimos nós, que se substitúa a política de excepción que se aplica aos presos políticos vascos pola legalidade ordinaria.

O entendemento entre o Foro Social e o EPPK é fundamental para avanzar.

Neste proceso foi moi importante traballar as relacións co EPPK, achegar as súas achegas e dar aos presos unha idea clara do que din os partidos e os sindicatos. Unha das nosas tarefas é que todos os partidos, sindicatos e axentes políticos estean dispostos a traballar co EPPK. En definitiva, un acordo transversal entre gobernos, partidos e sindicatos para levar a cabo un proceso decisivo ao redor dos presos e presas.

Hai algunha diferenza entre este camiño e o de Nanclares?

O Foro Social sempre respectou as decisións tomadas por todos os presos, tanto as do pasado como as actuais. Hoxe estamos nun novo contexto, o Camiño de Nanclares probablemente respondeu a un contexto político social concreto, e hoxe estamos noutro. Temos que aproveitar as oportunidades, non sei como se chamará este novo proceso, pero será “propio”, responderá á situación política que vivimos en 2018.

Cales son os pasos provisionais?

Son tres. Primeiro: lograr un acordo integral entre todos os partidos políticos e sindicatos en Hego Euskal Herria. Segunda: mobilización da sociedade civil e terceira: Crear no Estado español unha corrente de opinión que axude nesa dirección. O tres estamos a canalizarnos.