E non só celebrar, senón tamén falar da película, debater e escribir sobre a película, ver a película todos xuntos, empuxar a película e reivindicala. Desta maneira, quizá logremos que a película perdure, que supere o inmediato –premios e estreas, listas das mellores películas do ano– e convértase nun modelo para os proxectos futuros.

Niñato é a primeira longametraxe de Adrián Or (Madrid, 1981). A película preséntanos a David Ransanz, un músico de hip hop dun trinta anos chamado “Niñato”. Pero, sobre todo, David introduciranos nas relacións que mantén coa súa familia: Mimi, Ouro e Lúa na vida que comparte cos nenos e os seus pais e irmá Eli. De feito, a cámara de Or entrará na casa dos Ransanz, en dúas vivendas pequenas contiguas situadas nun suburbio de Madrid. A película é un retrato cinematográfico próximo a unha complexa rede de coidados –sen ocultar que esta rede a sacan adiante sobre todo as mulleres da familia–.

Niñato foi premiado en numerosos festivais internacionais. Nyon, Buenos Aires, Quito ou Sevilla, entre outros. Con todo, hai que buscar a orixe da película moito máis alá desta exitosa xira, que tivo lugar no ano 2013. Nese mesmo ano o director realizou a curtametraxe Bos días resistencia. Esta peza completa é a única escena da película Niñato. Alí veremos a Mimi, Ouro e Lúa espertándose. "Bos días", murmurou David. Na habitación que aínda está escura, observamos os movementos dos nenos. Aos poucos iranse vestiendo, aínda cos ollos pechos. Non queren espertala. Non queren vestirse. Non queren ir á escola. A resistencia diaria é un ritual. Niñato termina cun novo leite infantil. Soará a alarma do móbil, os ollos abriranse. Pasaron tres anos, os nenos creceron na película ante os nosos ollos, pero volveremos velos aos poucos espertándose nun día normal. Estes dous espertases marcan os tempos de Niñato. Dous tempos á vez. Un tempo lineal –durante os seis anos que o director viviu coa familia Ransanz– e un tempo circular –xestos repetitivos habituais que crea á montaxe eficaz realizado por Ana Pfaff–. O inevitable paso do tempo e a circularidad da cotidianeidad. E no cruzamento entre ambos atopamos resistencia, esta vez, resistencia real. Dignidade de avanzar xuntos. O máis seguro é que esta é a lectura crave que nos dá o título Bos días resistencia: Niñato é o retrato da resistencia máis elemental. A resistencia do cotián.

Un dos elementos máis importantes de Niñato para realizar este retrato é: Onde está, desde onde roda. Para poder describir este lugar, temos que sacar á luz algunhas das decisións do director. Para empezar, un “interior” especial na película. Niñato non é unha “película social” convencional na que un “director comprometido” visita un barrio e retrata unha realidade exótica coma se fose case etnógrafo. Hai unha dimensión orgánica e directa en Niñato: Trátase dun dos mellores amigos do director David, que tamén formou parte da mesma banda de música. Así que Orr está a rodar o seu barrio, o seu mundo. Pero ser dun mesmo mundo non garante nada. O reto é visibilizar esta proximidade e o mérito, neste caso, radica nas decisións cinematográficas tomadas polo director para logralo. Hai dúas decisións fortes, entre outras: o director fíxose o de cámara e só utilizou unha lente fixa de 50 mm para rodar. Desta maneira o retrato está feito literalmente a unha distancia xusta. Como dicía o cineasta Johan van der Keuk, a cuestión fundamental de calquera posta en escena cinematográfica da realidade consiste en negociar unha distancia: “Como cruzar os dez metros entre eu e o outro, como conseguir estar no mesmo espazo… Filmo a unha distancia que normalmente podo tocar, a unha distancia que podo ser tocada. E aí, ademais de tocar, podo ser non aceptado”. A procura do espazo compartido polo cineasta, a cámara e os protagonistas, a negociación desta distancia, é o problema cinematográfico básico de Niñato. Vostede tivo que aprender a instalarse nun sitio moi preciso, non tan lonxe como para sentir a un voyeur, nin tan preto como para ser un estraño. O resultado é unha proximidade singular construída a través do cine.

Outra gran decisión do director é non explicar nada de forma explícita, que todo percíbase. Sobre os protagonistas, por exemplo, non hai demasiada información, tampouco está claro o parentesco entre eles. Só coñecemos aos personaxes a través das súas pequenas palabras e accións. E iso basta, vivimos con eles. O mesmo ocorre co momento histórico. De feito, algunhas críticas acusaron á película de falta de "contexto" na película. Con todo, moitas veces é máis poderoso o que se di a media palabra que o que se impón. Os seis anos de rodaxe da película coinciden co movemento M15 e as súas vidas posteriores, así como coa implantación de programas de redución e o aumento dos efectos da crise. Nalgunha entrevista Or conta que a decisión de non facer unha referencia directa a esta situación foi intencionada. Aínda que non o vexamos, David e a súa noiva participaron no movemento M15 e, nalgún momento, o director estivo a piques de entrar unha referencia directa, engadindo nalgunha escena o son das noticias dun televisor. Ao final, deixou de lado a idea e foi eludir a aposta explícita. Or non quería converter a “crise” no decorado dunha historia. Como conseguir, entón, que esa época concreta vísese ao longo de toda a película? Como facer unha película sobre a resistencia do día a día na precariedade? Neste caso, a decisión cinematográfica ten que ver co espazo.

En Niñato o tempo histórico móstrase a través do tratamento dos espazos cotiáns. Alí os personaxes viven xuntos, ámanse, discuten, soñan, aprenden. O urbanista Edward Soja dicía que non hai realidade nin proceso social fóra do espazo. As relacións sociais, como explica Soia, convértense en reais e precisas cando se producen nun espazo vivo. Tamén é Niñato: unha colección de espazos vividos. As escenas da película teñen lugar nun repertorio espacial reducido –un mundo de amor e ira, pequeno e próximo á mesma escala do barrio–, sobre todo as pequenas vivendas contiguas onde vive a familia de David, pero tamén o camiño de casa á escola, unha viaxe en coche ou en metro, ou un par de saídas curtas a un bar. Mentres os protagonistas de Niñato percorren os pequenos espazos habitados, as súas conversacións esbozan parcialmente unha constelación de pequenas resistencias. Na porta da escola, por exemplo, David fala con outros pais da dificultade de pagar o comedor; e rindo, de súpeto crean un “club de mediodía” para dar aos nenos comer en casa. Outro tanto cabe dicir dos comentarios que fai Eli, irmá de David, que loita por consolidar un posto de traballo no labirinto de precariedade da universidade española. Vemos un día a día radical: a resistencia e a dignidade dos protagonistas contaminan o mundo material próximo, os espazos cotiáns.

Hai que reivindicar un xesto en Niñato: a súa coherencia. Ademais de reivindicar a inconsciente dignidade do día a día, é unha película moi pequena en si mesma: curta duración, sen apoio institucional, baseada na pequena economía dos recursos formais e técnicos. Talvez por iso sexa unha proposta tan sincera. Hai poucas películas como Niñato.