Naceu fai 14 anos. No reverso do seu proxecto hai un libro e tres discos: Edu Zelaieta publicou en 2004 o libro Mugaldekoak (Susa), de onde “os personaxes se converteron en persoas”, cóntanos Zelaieta. Nun principio, Goietxe, García Etxeberria e Zelaieta foron os encargados de presentar os poemas musicados do libro, e posteriormente, en 2006, formaron un disco sobre a fronteira de sentirse máis vivo. En 2012 publicaron o seu segundo disco, Begi leku, acompañado de varios músicos. Foron principalmente versións de cancións. A triloxía dos Galdemocionados acaba de publicar o seu terceiro disco, sempre baixo o selo Gaztelupeko Hotsak. Ademais da batería Ander Barrenetxea, tamén participaron Idoia Guillena, Morau e Petti, entre outros.

Que noticias tes, a terceira?

Edu Zelaieta: A nosa dinámica inicial foi máis literaria porque foi unha sesión sobre o libro, pero a medida que se formou o grupo os músicos foron impóndose e aos poucos fomos entrando nunha dinámica máis musical. O directo que ofrecemos é así, parécese a un concerto. Durante un tempo, tiven que picar sobre Beñardo, porque tamén el escribiu as letras das cancións.
Beñardo Goietxe: Atrevinme e animeime, dalgunha maneira, a porme en contraste. Pero, probablemente, están claras as cousas que fixeron el e eu. Ou non? É a pregunta de sempre. Bo, demos outro paso, os de Mugaldekoak nunca. En calquera caso, Edu foi, é e será a gran hilaridad das nosas palabras.

Hai que adiviñar a vida.

Zelaieta: Hai que darlle sentido á vida. É máis, vivimos no século XXI e ademais de dar sentido á vida, temos que reinventarnos a vivir. Niso estamos, na construción, tes unha palabra que se utiliza cada vez máis: construción persoal, artística, literaria… A vida é un bonito reto.

A vida está marcada polos límites. Mapa peza por testemuña.

Goietxe: Trátase dunha adaptación do poeta máis querido de Edu, Wislawa Szymborska. Os fronteirizos somos os límites do mapa. Este concepto foi desde o principio entre nós e defínenos ben: Edu é de Vitoria, de Bera ou de Bera. Raúl e eu de Bera, e agora este mozo de Vilafranca do Penedès. Dito con agarimo... [risas].
Xavi Pérez Bull: Si, vivo en Elizondo, despois de vivir en Lesaka, así que eu tamén estou na fronteira. Nacín entre Barcelona e Tarragona, na terra do cava. Son un militante musical, formado en grupos como Inadaptats ou Eina, curtido na escena punk. Estou a tocar con estes amigos músicas que antes non tratei, exprésome doutra maneira, agora co baixo. Estou contento, tomei terra en Bera, Beñardo é profesor de eúscaro... Tamén son carpinteiro e deambulo de cando en vez coas ovellas.
Raúl García Etxeberria: A min abríulleme unha porta máis ampla para traballar nas composicións dunha maneira especial. Fixémolo entre Beñardo e eu até agora, pero esta vez fixen unha achega máis persoal, para abrirme camiño. Son profesor de expresión corporal e teatro. Organizo talleres con nenos e...; na base fago música. No grupo Mugaldekoak, o meu traballo é unha rama diso, o que lle relaciono co día a día.
Zelaieta: Cada un de nós ten o seu proxecto. A zona fronteiriza non é profesional, pero si natural. Cada un está no límite dos demais, iso é moi enriquecedor. Eu, ademais de profesor, son escritor. Darlle unha melodía pór unha letra é un exercicio terrible, enriquéceme. Os demais tamén o fan. Se os de Mugalde sacamos o cuarto disco, eu non estarei aquí, traballarei na construción de pontes..."Bravo!", chanceou.

Inimigos ao redor da canción: é un bo momento para reconciliarse cos inimigos?

Goietxe:Os inimigos sempre están ao noso ao redor como os amigos. Pero a canción di que os inimigos nunca se valoran como deben e que son necesarios, pero quizá temos demasiados.

Naturalmente, estás a falar da garda civil.

Goietxe: Temos que deixar en paz aos gardas civís. Como lle cantamos en busca de fungos, buscan fungos, están embadurnados coas nosas palabras. Pero á verdade, hai inimigos doutros, algúns ao noso ao redor, outros dentro de nós. Vemos aos inimigos fóra, pero os temos dentro. É ao redor diso do que falan as letras da canción.

"Todo é cuestión de poder… di outra peza. Tamén no grupo? Que di o catalán vasco?

Xavi Bull: Non, non, ao contrario, non hai xerarquía entre nós. Por suposto, cada un ten claro o que ten que facer no grupo, cal é o seu papel, iso crea unha forma de actuar en por si, pero ninguén llo di a ninguén máis, “tes que facer isto ou o outro”. O poder entre nós é “popular”, se temos o poder é popular, iso é o que me gusta.

O medo non perdoa“, dicides nunha canción. Unha boa canción.

Zelaieta: O medo é universal, atrapa a todas as idades, xente de todas as culturas. No anterior disco tamén traballamos ese tema. Temos que coñecer o medo e aprender a xestionalo, ás veces hai que mirar o medo cara a cara, morrer e morder até cinco.

Iker Barandiaran acaba de facer unha crítica do disco en ARGIA. Ten límites o Folk? -dicía o titular da cadeira.

García Etxeberria: Non creo que o Folk teña límites. Pero é folk o noso? O que facemos é difícil de definir. En Euskadi hai folk, xa que moitas referencias veñen de América, melodías e letras. Os referentes de Beñardo e os dous, moitos, chegaron de alí.

“Medicamento tradicional inclúe cabaret, baquillón de rock, a alma de Arthur Lee e a elegancia do surf”, dicía Barandiaran.

Goietxe: O que fixo o crítico musical é persoal, todos os xornalistas teñen unha comparativa diferente, pero Deus... É unha honra comparalo con Arthur Lee, porque nos gustan as súas cancións e o seu estilo. En calquera caso, esta vez fomos máis aló do folk, xa que nos dous primeiros discos nótase un pouco máis o folk. Grazas á guitarra eléctrica de Raúl, o novo disco toma un pouco máis de rock. Traballamos entre as liñas de música folk e rock.
García Etxeberria: Xavi, pola súa banda, trouxo un novo ritmo ao disco, ao que puxo un ritmo espectacular do baixo. Tamén está en directo connosco e iso achega o disco e a actuación. Non hai batería directamente e nótase un pouco. Eu son un híbrido do mundo da corda, toco a guitarra eléctrica e acústica –e a guitarra cun ventilador de man– en directo, a serra musical e a harmónica tamén. Beñardo toca a guitarra acústica e tamén a eléctrica, así que nos adaptamos en directo...

Os estilos son os que vos gustan a todos os navarros as rancheiras.

Xavi Bull: Si, é verdade, eu óuzoas na radio Xorroxin case todos os días.
Goietxe: Sen dúbida, neste non, pero no segundo disco fixemos unha versión dO meu único camiño, un clásico tex-mex. Esta vez non é un tex-mex, pero si hai algunha canción do campo. É unha desas baladas en busca de fungos, ten o toque do acordeón de México… Desde Cinco Vilas ou Baztan a América do Sur e Norteamérica foise moita xente a traballar, e de alí estendeuse a toda Navarra. As rancheiras tamén tiveron unha gran influencia no resto de territorios vascos.
Zelaieta: Aínda que sexa navarro por parte do meu pai, non son de aquí. Ao meu pai encantábanlle as rancheiras, pero iso é universal. Por exemplo, nalgúns lugares de Álava tamén se escoitan as rancheiras, Joselu anaiak.

Sodes montañeses ou cidadáns da montaña?

Zelaieta: O proxecto Mugaldekoak caracterízase polo contraste, tanto na música como nas letras. Somos fronteirizos, dunha maneira e doutra, sen querer, consciente e inconscientemente. Gústannos moitas cousas, moitas outras non, e metemos cousas que nos gustan no disco. O problema é saber completar ben o cóctel.
Goietxe: Facemos un intercambio musical e literario, introducimos cousas do mundo. Todos somos montañeses, todos temos pouco que ver co mundo rural, evidentemente tamén estamos na cidade. Cada xeración deu o paso á rúa no seu momento. No noso nótase ese contraste, o da montaña e o da rúa.

De todos os xeitos sodes vitalistas. Hurrup! o canto acredítao.

Zelaieta: Somos moitas cousas. Neste disco hai máis letras rimadas que nos anteriores. Tamén tivemos unha especie de exercicio ou ximnasia. En canto ao procedemento, trátase de pezas que están na fronteira, son pontes entre músicas e letras. Ao principio, o que máis musicábamos era os escritos e agora ao revés, pómoslle as letras da música. Sempre camiñamos na fronteira, por unha banda e polo outro. Hurrup! a canción é testemuña diso.
Goietxe: Incluímos máis dialectos, o das Cinco Vilas e o labortano mesturado, incluído o dialecto de Edu de Vitoria. Entre os límites das palabras, o noso é multicolor, de cor parda.

Falando da última canción obreira, da filosofía dos interrogantes que vostedes manexan en directo: Deixou a muller de traballar desde o mundo?

Zelaieta: No disco en xeral, hai moitas reflexións e tamén unha tendencia a utilizar o cirto. De feito, o “modo de interrogación” que utilizamos directamente é a forma de expor e devanar a sesión. Tal e como se expón na ciencia como na filosofía, nós querémolo facer da mesma maneira. A letra desa canción é dun bluesman adaptado por min, e, con todo, é un blues das mulleres traballadoras de 1928, Mississippi.
García Etxeberria: É moi difícil que esas palabras pasen do inglés ao eúscaro, e que canten ben, así que lle demos un tratamento máis libre e máis amplo.
Goietxe: Podería ser un tópico, pero a súa nai, amatxi, está dedicada ás mulleres do caserío e ás mulleres obreiras de hoxe en día. Quixemos homenaxear estímaa do traballo. En xeral, o disco está feito nesa liña.