Es narrador e pallaso, pero non tes nada que ver coas artes escénicas desde o punto de vista da aprendizaxe. A que debes a túa paixón?

Sempre fun un trapelo, sempre me gustou facelo. Recordo que César e eu, de mozo, pasabamos horas e horas falando na taberna Ilargi. Era un lugar incómodo, pero permaneciamos alí sen cansarnos: sempre diciamos que si nos obrigasen a estar alí poriámoslle unha denuncia a quen nos obrigase, porque facía un frío terrible. Pero lembro que unha vez, cando estabamos os dous alí, debuxaba el, porque César debuxaba en calquera sitio, coa nosa crise de raparigo, e recordo que lle dixen: “Pensen que nos pagarán por falar” e díxome “e por facer debuxos”. Naquela época parecíanos un soño, pensar, falar e debuxar, e agora...

Agora é así. Comezaches a contar contos antes que en Clown. Como?

Nos meus estudos cursei outro camiño, estudei o módulo de saúde ambiental en Arrasate e logo púxenme a traballar alí mesmo, en Lagun Aro [Seguros], coidando a saúde laboral e a hixiene. Entón, Oihulari organizou un curso de contos en Antzuola. Coñecía a Rakel [Imaz] de Oihulari e animeime. Fixen o curso e pouco despois chamoume Rakel, que necesitaban alguén na biblioteca de Irun para contar os contos, e a ver si ía. Eu son un pouco así, non vou dicir que quero contar contos, pero se mo pediches, pois é a túa responsabilidade, xa sabes quen cho mandas… e marcheime. Estiven moi a gusto, empecei a ir máis e ao final paseime case todos os mércores contando contos na biblioteca de Irun.

É entón cando decide dedicarse a iso?

Non, non. Traballaba nun laboratorio e era un bo traballo: aínda non me contrataron cun contrato fixo, pero estaba en camiño de facelo; de feito, conseguín o traballo que calquera persoa quixese, e naquela época non era fácil atopar nada que tivese que ver co que aprendiches. Pero, bo, eu sabía que podían ofrecerme un contrato fixo en calquera momento, e iso causábame calafríos.

Supoño que todo o mundo querería un traballo así, pero vostede non…

Eu non. Porque era en gran parte en Mondragón, e eu aínda non tiña o cordón umbilical roto, tiña un vínculo moi forte con Lasarte. Eran moitas cousas e ao final deixei o traballo. Xa contaba contos a intervalos, pero non podía vivir diso. Por outra banda, para vestirme de narrador, comecei a estudar maxisterio e me dedicé a outros traballos, ata que volveu intervir Oihulari con outro curso.

E coñeciches ao clown.

Iso é. En Brinkola organizáronse cursos de dous ou tres días. César e eu fomos e flipamos. Toda a experiencia, o curso, a pedagoxía de Oihulari… gustounos unha chea. E logo seguimos por casualidade facendo cursos, e xusto Virginia [Imaz] estivo co Cirque du Soleil en EE. UU. e quería renovar a Oihulari na súa volta. Como estabamos alí naquela época, propúxonos formar parte do grupo. Era unha universidade, non só en termos de formación, senón tamén en termos de traballo. A miúdo ocorre co clown que podes facer todos os cursos que queiras, pero onde practicas iso? O feito de ser balbordo tróuxonos unha chea de escenarios.

Antes o clown non lle atraía nada. Que é o que che atropelou finalmente?

Nestes cursos de brinkola todo foi moi interesante, pero pilláronme as clownclusiones: escoitar a esa adrenalina, ir a un sitio, a unha conferencia ou a un curso, e logo saír ao escenario ao final do teu pallaso e contar o que pasou desde outro punto de vista… Namoreime diso e aínda estou namorado diso.

Lembras especialmente algún intento de clownclusión?

Recordo un porque era un clic. Enviáronnos a Sevilla, Anduriña Zurutuza e eu, porque Anduriña tamén estivo en Oihulari e moi amiga, e enviáronnos a un congreso organizado polo Instituto Andaluz da Muller. Reuníronse ao redor de 500 persoas, e para min foron dúas clics: feminismo e clownclusiones. En Oihulari, á beira de Virginia, traballamos moito o feminismo; a verdade é que cando eu era moza estiven nun grupo feminista, pero era máis unha especie de terapia, e con Virginia esa paixón acendéuseme moito máis.

E que coñeciches naquel congreso?

Para min ese congreso foi un clik feminista moi potente porque falaron sobre a importancia de incorporar a perspectiva de xénero e sobre o impacto de xénero. Voulle a pór un exemplo. Supoñamos que nun centro hospitalario hai que facer recortes e que se lles ocorre acurtar a estancia aos pacientes que foron operados de corazón: tardarán vinte días en facelo. O recorte beneficiará ao hospital, pero os relatores do congreso dicían que aí había que medir o impacto de xénero. Si operouse a un home de corazón, lévallo á súa casa dez días antes, e quen coidará del? Pois o que as mulleres que están na súa contorna, e así a administración, aforra, queda en mans dunha muller. No caso de que a paciente sexa unha muller, non se lle permitirá recuperala correctamente, xa que será ela a que se responsabilice dos familiares. Exemplos deste tipo son agora bastante coñecidos, pero naquela época…

Cando foi o congreso?

Ano 2001. O congreso durou dous días, e logo saímos Anduriña e eu, a facer algo ante toda aquela xente cos nosos narices de pallaso. Foi terrible. Esquecín moitas cousas, pero por exemplo, a maioría dos participantes no congreso eran mulleres, ao redor de 450 mulleres e 50 homes, pero, con todo, as mulleres tiñan un baño e os homes outro. Entón formábase unha gran fila nos baños das mulleres e os homes, unha vez máis, atopábanse comodamente cómodos no seu baño privado. Con este exemplo explicamos o tema da igualdade e a equidad nas clownclusiones. Os homes e as mulleres tiñan a mesma situación, un baño, pero a situación de partida non era a mesma, polo que a equidad sería reorganizar a dos comúns. Cun exemplo tan imbécil aparecemos explicando dous pallasos por que non é equitativo dar o mesmo aos dous cando a situación non é a mesma. O obxectivo das clownclusiones é conseguilas.

Vinche hai tres anos facendo clownclusiones nun curso de verán que traballaba a visión feminista do conflito político-armado vasco, e pareceume que ocorrera unha especie de catarse, que despois de falar destes temas estabamos un pouco fecheiros e que de súpeto nos liberamos grazas ás clownclusiones.

Para empezar, hai unha cousa moi potente nas clownclusiones: a improvisación. Eu estou aí mentres dura o evento, e todos os que estamos nese contexto estamos a vivir uns referentes, e eu tamén formo parte diso, por exemplo, si un dos relatores é moi pesado. A miña tarefa é estar atento e apuntar as cousas, pode ser que a pesadez dun orador ou que os aseos son enormemente pequenos e que tes que levantar unha pata para poder pechar a porta. A miña tarefa non é comprender todo o que se dixo no evento e logo resumilo. Eu saio e empezo a xogar co que pasou, a improvisar, a pór o nariz vermello, e pasamos a outro rexistro, ás emocións. Eu creo que esa pode ser a catarse que vostede mencionou. Despois, pór en valor as clownclusiones sería, por unha banda, arrincar as emocións, o sorriso ou a bágoa do público, e por outro, atrapar unha frase relacionada co tema, que se pode utilizar como conclusión.

Estás a impartir cursos de Clown na Casa das Mulleres de Donostia. Todos temos o noso clown dentro?

Eu creo que, como sempre, hai dous ámbitos: o público e o privado. O escritor pode ser calquera? Pois si, pode escribir quen queira. Pero para publicalo, todo igual non vale. Creo que ocorre algo parecido cos narradores e os clowns.

Eu sempre digo que empecei a dar cursos, pero non son formadora. Estou a impartir cursos de clown na Casa das Mulleres para un público definido. Se alguén quere facer un clown de forma profesional non lle diría que vaia aos meus cursos, porque hai outros formadores moito máis axeitados para formarse no escenario. Pero a ver si calquera pode xogar, a ver que é pór un nariz vermello repentinamente e aparecer en público desde outro sitio, ou si é doutro xeito, claro que si.

Para que serven as ferramentas que ofrece o clown na nosa vida diaria? Ouvinlle dicir que é unha maneira de reconciliarse co fracaso.

Que ocorre cando de súpeto colocas unha pequena máscara, neste caso o nariz? Cando empecei a facer o pallaso nese curso de Brinkola descubrino, a relación coa derrota… Cando algo se me caía, por exemplo, non era que o fixen mal, senón que o fracaso se ría do público, pero non me rían de min porque fallei, o certo é que de súpeto se produciu unha especie de pacto, e entón, en parte, o fracaso era o éxito. Agora podo explicalo con palabras, pero ao momento non era tan evidente.

Eu, na miña vida diaria, non son perfecto, por exemplo, si quixese levar á cociña todas as cuncas, trapos e cousas que temos aquí encima da mesa, empecei por collelos á vez e complicaría algo tan sinxelo en si mesmo; entón, si non coñecese o clown, sería un frustrante querer transportalo todo á vez e non poder facelo, e agora éntrame en risa.

É unha forma de aprender a rirse dun mesmo?

Si, e ademais sei que si no canto de facer isto en casa fíxoo nunha obra de teatro, sería estupendo. Clown deume outro punto de vista ante este tipo de conflitos, tamén na miña vida persoal.

Entón non se trata de tentar fallar continuamente, pero cando ocorre, saber que non é para tanto.

É dicir, non é ir en busca da derrota, é a actitude que se toma ante a derrota. E a min o clown axudoume unha chea. Moitos falan de atopar ao neno que está dentro e doutras cousas polo estilo, pero eu non o relaciono. Por suposto, algúns dirán que o que eu fago non é un clown, porque falo moito e aínda que use o corpo non son especialmente corporativo. Iso tamén me sucede, non son un gran narrador entre os narradores porque fago moitos xestos e debaixo nótase o clown, e logo para os clowns non son do todo un pouco demasiado clowns. A min non me importa moito esta clasificación, mentres siga traballando.

O ano pasado vímosche nunha nova actividade: monologuista, no espectáculo Erradikalak gara, xunto á bertsolari Ane Labaka. Como foi a experiencia?

Este foi o meu descubrimento en 2017: os monólogos. Eu nunca me vin nin presentado como monologuista. Como conto contos para adultos, chamáronme moitas veces dicindo que “me dixeron que fas monólogos…”. Non, os contos e os monólogos son cousas diferentes, iso está claro. Ademais, a min os monólogos non me chamaron especialmente a atención, porque os contidos están principalmente dirixidos a homes. Gústame a técnica dalgúns, ou como a comunican, por exemplo, gústame Eva Hache, pero non creo que tivese nada que ver comigo.

Despois saíu a oportunidade de facer algo con Ane Labaka, probámolo, eu preparei algúns monólogos e saíu moi ben. Pareceunos que iso podía ser a fórmula para traballar xuntos: o proceso de creación foi tan fluído, foi tan fácil. Non esperabamos unha acollida tan calorosa. Tampouco esperabamos o contrario, apenas esperas nada. Ane explica moi ben: queriamos facer algo digno, pero vendo a resposta, creo que fixemos algo máis que digno. Sinto moi cómodo no monólogo, creo que atopei algo alí. Por suposto, non é unha improvisación e vaime a requirir unha maior disciplina. Non sei como o levarei. Xa veremos.