No século XIX, os teorizadores das nacionalidades estableceron as raíces da cultura vasca no mundo do pastoreo e fatígaa, máis que no pescador épico da costa que se estende de Baiona a Muskiz. Con todo, desde que o eúscaro foi escrito, Joanes Etxeberri (1580-1665), de Ziburu, dedicou as súas oracións ao detalle da vida das xentes de mar, e nos últimos anos investígase de novo a brillante traxectoria dos pescadores vascos: Aurelia Arkotxa centrouse no libro de navegación de Martin Doyarçabal, o grupo Hinka regalounos o espectacular 1615, Iñaki Petxarroman escribiu a novela Kearen fiordoa e os amigos de terra americana de Maine e Xabier Esgote recolleron a película Elkarrekin-Together. Non son máis que exemplos.

A marcha a Terranova non se escoita moitas veces en voz alta. O grupo Karidadeko Benta gravou unha parte e pódese escoitar nas canles habituais da rede. Aparecen divididas en tres partes no cancionero de Xaho editado por Susa en 2006: Partido triste para Ternuarat, as perillas do Mar e as penas de Ternua. Na caseta vasca de Baiona atópase o documento orixinal co número MS97. Foi publicado por primeira vez por Patri Urkizu en 1986.

En moitas das obras que teñen como eixo o mar podemos atopar o tres damiselas de San Sebastián, a epopea do barco Saint Paul que partiu de Bordeus (1868), que Benito Lertxundi rumoreounos as coplas da última balea que foi vista en Orio o 14 de maio de 1901, a eresia da néboa de Baiona e a filla do marqués que se namorou con Mariñelo.

O testemuño dos pescadores de Terranova se reclinó no papel en 1789, segundo sábese. Dos portos de Ziburu que entón se chamaban San Juan de Luz, Zokoa ou Bahía A Cuncha, armaban e partían buques por espazo de sete a oito meses, tras o bacallau ou as baleas, cargados de mozos mariñeiros e valentes capitáns:O

barco viaxa polA
Cuncha a toda a
compañía
Han, diríxese a Terranova para gañar algo.

Si sopra un
vento forte, gana
a Zabala e
remonta o mar. Non podo ver a Larrun!

Aínda que o autor sexa descoñecido polo seu nome, desde o ton do eúscaro, podemos sospeitar que é un labortano, un labortano que afai deitarse con auga e ondas á sombra do monte Larrun nesta costa.

Un partido triste O dez fragmentos de Ternuarat cóntannos a viaxe entre Europa e América do Norte. Os pescadores tiñan unha profunda conciencia de que a familia se instalaba no banco:

Si perdedes ao
Pai Nai
viúva amada O
amplo mar

nótase desde as palabras nun poema vivente. Sentimos os ventos, as espumas nos rostros, as velas e os graznidos das cordas na medida das pesadas ondas, e a furia da furacana reflíctenos o demo das portas do inferno:

Todo o ceo
caía sobre Babazuza e
Uri, os
mariñeiros esnaquizados polo frío.
…
Elementak badarontza
Itsasoak
habarrotsa, Haize tenpesta uxia
é mascarada no mar.O

bertsolari presenta Ternuaratze como chegar a unha illa de desolación na parte Dores de Ternua coma se estivese alí e talvez cóntanos as vivencias dun ex mariñeiro. Os versos breves derraman ansia no relato: as ás do vento halagan as paisaxes pacíficas da terra de Euskal Herria.

Ternua é un deserto
frío Terra triste
e estraña Terra que non
se cultiva Sempre neve no inverno.Os

bosques de grandes
matogueiras Os prados e as
montañas
Rocas duras Terras áridas

e secas Alí lobos e
osos As bestas
salvaxes do
bosque O pobo dos animais O gran deserto.No

idioma dos indios da tribo Mik-Mak era Ternua Ktaqamk e en inglés Newfoundland. Está situado na desembocadura do río San Lorenzo de Quebec, na comarca do Labrador. Xunto aos bretóns, os vascos exploraban polo menos desde o século XV, en plena época estival, as fértiles/fértiis augas de Terranova. Ademais do bacallau, no Golfo de Bizkaia cazaban tamén baleas que desapareceron pola explotación sistemática.

Ao sur de Labrador atópase Rede Bay, centro baleeiro do século XVI. Por suposto, en Terranova e nas chairas do Labrador, os pescadores europeos puxéronse en contacto coa xente de alí. Do mesmo xeito que nos Fiordos do Oeste de Islandia, entre 1580 e 1635, xurdiu unha especie de pidgin entre os vascos, os macacos e as algonquinas, como o son as palabras "patria" (irmán), "makia" (pau) ou "aturrai" (camisa). Pero non todos os días podían ser:

En Terranova son os
salvaxes E os
camareiros inimigos
A besta humana as crueis, Os mariñeiros comendo mortos.

Vivir en
barbaria Envellecer en
galeras Xa non é
unha pena, nin moito menos en Terranova.Para

traballar nas obras de Terranova non había que ser débil, inútil ou encarcerado de enfermidades. Todo o contrario. Tiñan pesadez cotiá e o poeta insiste na dureza da tarefa:

Non podía quedar, iso é o que
fai falta. Sempre en día, sempre
mañá, todos os
luns, polas festas e os domingos.
…
Alí non fai
falta náusea, Nin sede mentireira,
Alí
faise bambo Alferra.
…
O inferno de
Ternua Marinel no
longo verán
Paraíso no País Vasco Que último repaso!Como

dixemos, as oracións dos pescadores non eran demasiado tenras: traballo difícil, entre aromas de aceite e fume, mar adversa, humillado baixo os mandamentos e a cambio un soldo demasiado pequeno. Os de Ternua non desmentían a imaxe:

Traballos e penas
que non se acaban,
pois teñen mil
que facer un traballo para empezar.

Polo día non hai
pasos Nin un paso
pola noite, no
Trabailuan sempre hai présa La era irresistible.

O cantante das traxedias dos pescadores de Terranova quería marcar os espíritos dos oíntes. Ademais do seu traballo, repite en máis dunha ocasión que as perillas eran moitas, e de forma espectacular, a través destas poesías:

Os mariñeiros creaban a vida
curta na vellez,
a maioría na
mocidade, no mundo de Badoazi.

En casa, cando
se poida
facer dano, entón pérdense
os homes Mainada, os bos receptores.O

mariñeiro
marchouse por
Sekulakoz, Anitz
vai por fin a Finnup.

O pescador fogoso lembraba as mainadas ou os nenos. Na linguaxe de Bearn as sabas son nenos. Isto pode demostrar que as navegacións non eran todas da costa, senón tamén do interior, así como o medio de vida que obtiñan como labradores e mariñeiros. Sabemos, por outra banda, que moitos mariñeiros aínda non saben nadar. Podemos imaxinar o medo e a ansia cando a embarcación se dirixía ao fondo:

A auga descende tila
pera, a auga
sobe baixo o Tila
até o fondo do Untzi.Os

mariñeiros
espidos Alargados ou
vivaces, Nadando baixo as
ondas Adheridos aos barcos.Non

hai salvación alí
onde a auga non
ten o seu sitio, Nin
por onde o aire pode unirse.
O

ventura do mariñeiro, a
sepultura no
mar, a dor da volta á casa cos do Sekulaco.

O último pensamento do mariño, a piques de afogarse, voaba, á hora máis estraña, cara á casa. Unha vez atravesada unha espantosa galerna, a embarcación, que non podía morrer nin perderse, chegaba á beira de Terranova.

Salvando algunhas embarcacións Cruzando o
mar
Arribatu a
Terranova Aos portos que o requiran.A

amabilidade destes pequenos zortzikos de catro versos, rimados de dous en dous, tráenos un testemuño histórico, rigoroso e apaixonado. O ritmo lémbranos aos sons e ruídos que talvez marcaban o traballo colectivo dos mariñeiros:

O Barquichuelo chamaba, o Elefante saltaba
dun lado a outro, e
a proa deslizábase dun
lado a outro até o peirao de Kostaduba.

A pesca xa está en mans de armadores industriais e multinacionais. Quédanos un conxunto de cancións para lembrar o labor dos mariñeiros de carne e óso, e quizais para non esquecer a linguaxe dos mariños Euskal Expositores en 1982 O capitán do barco de carga Jacques Garat de Bidarte peite o léxico mariño bilingüe (eúscaro-francés). Confesa que aprendeu o seu oficio cos restos de Ternua.