Por estudos de historiador e vocación de cineasta?

Aprendín historia non sei moi ben por que. En UBI tiven un profesor de historia moi bo e creo que iso tivo unha gran influencia. Non sei si o que ten que ver co cine é de vocación, pero iso é o que me pide agora dentro. Fixen a diplomatura de cine documental en Barcelona e agora estou a cursar un posgrao en investigación cinematográfica na UNED. Nos últimos anos fixen algunhas cousas sinxelas.

É a linguaxe audiovisual ideal para transmitir ideas?

Sen dúbida. A arte en xeral. O meu interese é expresar os temas habituais dunha maneira diferente e transgresora. Moitas veces obsérvase, por exemplo, que as mensaxes políticas bloquean os contidos a través dos discursos tradicionais. A arte sempre dá outras voltas aos temas habituais e por iso o cine, no meu caso, paréceme unha ferramenta interesante para facer reflexionar e cuestionar algunhas cousas.

Especialmente indicado para novas xeracións?

Si. Vivimos cada vez máis no mundo da imaxe. Estamos a pasar dunha cultura vinculada ao texto a unha comprensión ou pensamento baseado na imaxe. Con todo, a min dáme pena que perda a nosa capacidade de ler, de concentrarnos nun texto durante máis de dez minutos, en definitiva. Intento non perder todo iso e por iso compro e leo libros. O uso excesivo das pantallas enférmanos. A falta de límites en Internet desbórdanos.

A militancia política é un capítulo pecho na túa vida?

A clave é que entendemos por militancia política. O compromiso político non é só participar orgánicamente nunha determinada estrutura, para min é moito máis e pode adoptar diferentes formas ao longo da vida. Hai moitas cousas que se poden transformar traballando en moitos campos. Un amigo dicíame que a vida pode ser non moi longa pero si moi ampla e gústame dar á vida un pouco máis de extensión. Non entendo a vida nunha soa dirección. Sempre trato de tirar dos extremos a varias cordas e non creo que iso sexa unha negación do meu pasado, senón unha maneira de dar continuidade á miña obra. Eu creo que en Euskal Herria o conflito político ha tido moito peso, e en que contexto nacía e onde andaba, era moi fácil entrar nese choque. Moitas persoas viviron situacións moi duras. Na nosa xeración tocounos unha época moi dura. Algúns tiñamos unha militancia política similar á que se fai en calquera outro lugar, pero por estar nese contexto estaba fóra da lei e púñache en risco de ir ao cárcere. Así, fomos ao cárcere moita xente, sendo moitos de nós moi novas. Agora parece que estamos nunha situación de postconflicto, pero non tivemos nin unha soa maneira, nin un sitio, nin un recoñecemento para todo o que nos pasou. Pola contra, pídesenos que vivamos coma se non pasase nada; que actuemos coma se non sufrísemos acoso policial, torturas, cárcere… Temos que facer vida normal: traballo, residencias artísticas, másteres… Todo iso é moi difícil e faio cada un como pode.

Dous anos e medio no cárcere e case oito á espera de xuízo. Que experiencia tivo?

O cárcere é dura, pero o proceso de saída é tan duro como iso, polo menos no meu caso. Non se pode xeneralizar, pero para min foi así. Sete longos anos de espera de xuízo, sabendo que piden dez anos de cárcere para vostede, é terrible. Atópasche nun contexto estraño, non sabes onde situarche nin persoal nin profesionalmente. Eu saín con 31 anos. Entón terminei a carreira e custoume moito atopar un sitio na miña vida cotiá. Sei que noutros casos non foi así, pero no meu si. Tiña moi claro que quería facer moitas cousas que non fixera antes, aínda que sempre tivese a espada de Damocles sobre a cabeza para volver ao calabozo.

Que sentiches cando se disolveu a pantasma do cárcere tras o xuízo de 2015?

Alivio e medo. Creo que non falamos moito disto.

É vostede vítima?

Uf, é un termo gordo e cústame responder de forma individual. Identificarme con esa palabra non me resulta fácil porque teño conciencia das decisións tomadas. Pero si, creo que o contexto xogou duro con todos. O medo que vivimos foi moi profundo. Creo que é difícil falar de todo isto porque é complexo e non houbo recoñecemento do que viviu moita xente. Creo que pode haber outras formas de facer que o explique e iso é o que teño en mente, entre outras cousas. A través da creación quero sacar á luz outros discursos políticos.

Esa foi a esencia da sede que acaba de construír no Centro de Huarte, non?

Si, pode instalarse nese camiño. Desenvolvín xunto á feminista catalá Irina Mutt o proxecto O invisible, ou os límites da miña lingua. Tivemos pouco tempo, pero foi moi interesante. Os proxectos de Irina e os meus son totalmente diferentes, pero teñen puntos en común. Ela traballa ao redor de colectivos vulnerables, desde o punto de vista feminista, nunha forma de empoderar como pode ser a vulnerabilidade. A miña liña de investigación está situada na imaxe. Como se poden representar eses mundos que non se poden rodar. Aínda que se pense que todo está feito e repartido en imaxes, hai mundos invisibles. Un deles é o cárcere. Estou a investigar os traballos de varios artistas e as imaxes e estratexias fílmicas que utilizaron para iso, porque non se pode meter a cámara no día a día do cárcere e gravar o que ocorre dentro.

Concedéronche unha bolsa de investigación sobre o comisariado. Que é iso?

O concepto de comisariado está moi de moda na arte contemporánea. A base é a de tecer e traer, cando sexa posible, a outros investigadores e pensadores que están a traballar nos temas que investigamos. Crear un contexto coa xente e ver como se pode fomentar a colaboración.

Terá continuidade este traballo?

Propuxen realizar un seminario en relación ao tema. E quero producir unha peza audiovisual baseada en cartas que se escriben nos cárceres. Irina tamén propuxo un workshop.

Que máis realidades invisibles hai?

Moito. No seu día, por exemplo , Berwick Street Filme Collective gravou nun documental a mulleres que limpaban pola noite un gran edificio, chamado Nightcleaners. Encantaríame facer unha película sobre os traballadores que traballan 24 horas en casa.

Fixeches a curtametraxe Euritan con Irati Gorostidi. Cal é a súa mensaxe?

Foi un traballo produtivo. O noso punto de partida foi pór luz na narración política de Euskal Herria nalgúns puntos que non son habituais. O noso obxectivo era pór en valor a influencia de moitas mulleres na militancia. No camiño atopámonos cun texto de Itxaro Borda, Klara e eu, no que no 85, na época dos GAL, expón a primeira escena lésbica na literatura vasca. Nunha época na que o conflito era tan duro, había mulleres que pensaban no lesbianismo dunha forma política. Existe un relato lineal e normativo do conflito. Eu creo que esa maneira de contar as cousas fíxonos moito dano.

Modo lineal e masculino.

Si. Temos que reinventarnos. Seguimos repetindo os parámetros da fase anterior, as estruturas sociais e políticas, as novas dinámicas cidadás… E mentres tanto hai outras correntes sociais que expoñen as cousas doutra maneira e que chocan coas estruturas que existen desde hai tempo. Nesta época de crise económica, social e cultural do capitalismo, necesitamos unir as nosas forzas e crear un novo suxeito político para facer fronte á situación. Para iso necesítase confianza, capacidade de romper cos modelos anteriores, empatía… É moi difícil porque estivemos moitos anos baixo unha gran tensión, porque foi moi duro, e premiáronse comportamentos como a firmeza. Eu pensaba que ía ser cousa de varias xeracións, pero estou a darme conta de que as novas xeracións aínda temos moita carga en xeral.

Como ve o cambio en Navarra?

Todas esas tensións síntoas aí. Paréceme que, politicamente, tanto no Goberno como no Concello de Pamplona, están a facerse cousas distintas polo camiño da innovación, pero ás veces non sei si o destinatario desa política non é pouco paciente… Vexo pouca empatía. Costa un cambio tan profundo e entre diferentes aspectos, e fai falta tempo e meter a pata. En calquera caso, aínda queda moito por facer para conseguir unha nova hexemonía política en Navarra.

E a difusión do feminismo?

Fai vinte e pico anos empecei a militar en Egizan e dicir entón que era feminista era case vergoñoso. Paréceme terrible ver como cambiou nos últimos vinte anos. Hoxe en día dicir que es feminista dáche unha centralidade nalgúns contextos. Está ben porque axúdache a difundir as ideas do feminismo e a crear tensións, pero tamén me dá medo porque xorden outras dinámicas, como a expectacularización. O feminismo convértese moitas veces nun espectáculo. Materia de consumo. A simplificación do discurso tamén me dá medo. Baléirase de contido e córrese o risco de perder complexidade, como sucedeu con outros moitos temas.

Hoxe en día as redes sociais e os medios de comunicación dannos centralidade a algunhas feministas e moitas veces non sabemos como xestionalo. Moitas das mulleres que traballaron silenciosamente mentres algunhas son espectaculares non se lles observa. Nós non partimos de cero e iso hai que deixalo claro. Hai que facer genealogía do feminismo e traballar o diálogo intergeneracional.

Tes moita relación con Cataluña. Como ve o proceso?

En xeral, creo que se utilizaron outros procedementos, na construción de redes ou na elaboración de alianzas con estruturas interclasistas. Recoñécense máis valor entre as familias políticas presentes. Estas novas alianzas parécenme moi interesantes.

Aquí son impensables eses pasos?

Quizá, os pasos que se están dando en Navarra e Iparralde teñen en parte a súa forma, pero é evidente que no discurso político falan máis libre que nós. A forma de articular os discursos é máis fresca. Creo que hoxe en día vimos alí o que pode ser unha revolución social, que se pode facer unha confrontación creando novas maiorías sociais. É moi útil para outros movementos que estamos en Europa. Cataluña demostrou que se pode crear conciencia colectiva, pero fai falta moita habilidade política para logralo. Foi un duro golpe para a xente activar o 155, encarceramentos, xuízos… Agora queda por ver de onde vai ir a situación.

Está vostede traballando na asociación Emagin?

Si. Realizamos formación e investigación feminista. Os departamentos de Igualdade dos concellos e outras asociacións chámannos aos técnicos de formación e realizamos outras tarefas para a cidadanía. Ademais iniciamos algúns traballos de investigación. Nunha delas, por exemplo, comezaremos a analizar as condicións das mulleres que realizan tarefas de coidado. Doutra banda, seguimos traballando con proxectos de genealogía feminista. Queremos promover o diálogo intergeneracional entre as mulleres para coñecer o traballo dos nosos pioneiros. No que respecta á comunicación, a través de metodoloxías concretas, está a levarse a cabo unha investigación sobre o xénero, a clase e a raza.