A proposta de Hik Hasi susténtase en tres alicerces: a educación debe ser financiada e intervida publicamente, cada centro debe ser autónomo e é imprescindible a colaboración entre os axentes educativos, a implicación da administración local e a participación do resto de axentes do pobo. Para máis información, o debate contou coa presenza de Ane Ablanedo (Universidade de Baiona), Nerea Alzola (Huhezi), Nora Salbotx (Universidade Pública de Navarra) e Xabier Sarasua (Hik Hasi).

Falta de recoñecemento da Educación Infantil

“Tanto desde o punto de vista clínico como pedagóxico, canto antes, máis fundamental é a educación que se dá ao neno. É dicir, a idade 0-3 é máis importante que o tramo 8-14, e que dicir de todo o que che poida pasar na universidade, porque o que che pasa cando es pequeno inflúe máis. Neste sentido, o traballo dos educadores que están na escola infantil é moito máis importante que o dos que están na universidade. Na sociedade, en cambio, prevalece o contrario: as condicións laborais son peores e o seu recoñecemento é moito menor”, cre Ablanedo.

Linguas estudadas sen fins económicos

O informe sinala que o alumnado debe converter as clases en euskaldunes plurilingües. Salbotx ten en mente o eúscaro, que está aberto a todo tipo de culturas: “Aprender idiomas é importante, pero non para dar resposta ao coñecemento das linguas que nos demanda e impón a nosa sociedade globalizada e neoliberal (non porque se poida motivar capital ou deslocalizar a nosa empresa no futuro), senón para atender ás necesidades individuais e ao desenvolvemento da persoa; para relacionarnos, para comunicarnos. Por iso, esta lingua non ten por que ser inglés, alemán ou chinés, pode ser a lingua minorizada do meu veciño. En Finlandia, por exemplo, teñen unha formulación flexible: cando veñen inmigrantes de calquera parte, preguntan ao novo alumno cal é a súa lingua materna, e si teñen tres ou catro nenos que a teñen, enviarán á escola a un mestre desa lingua. Parten da consecución dun bo nivel de competencia na lingua materna e na propia, así como da valoración das transicións que se producen dunha a outra”.

Que tipo de profesor quere o alumno?

Segundo Alzola, o bo profesor necesita “a capacidade de cuestionarse a si mesmo e ao exterior; a capacidade de espertar o pensamento diverxente e de expor preguntas. É un bo profesor o que dá orientacións para que cada persoa poida coñecerse e desenvolverse e axudar a formar a comunidade humana”. Tamén considera imprescindible a actitude do profesorado, “crer que podemos facer cambios”.

Salbotx engade que tamén é útil preguntar aos alumnos por eles mesmos. Preguntou aos seus alumnos da universidade, e para eles é un bo profesor, “o que sente a paixón polo seu traballo e é capaz de emocionarse con el, porque así será capaz de motivar aos demais”. Tamén se preguntou aos alumnos que son nenos, e Salbotx trouxo unha lista: o que queira ser profesor “terá que saber os nomes dos nenos, teranos que reprender periodicamente, escribir poesías, terá que contar algúns dos nosos segredos aos pais, terá que bailar e cantar, terá que saber facer traballos bonitos e contar contos, animar aos nenos que están tristes, axudar aos nenos a relaxarse e terá que falar con eles día a diario”. A primeira vista, as peticións humildes, “pero se as analizásemos individualmente, paréceme que son enormemente profundas”.

Que o vento entre na escola

A idea dos educadores populares tamén está na base da proposta de Hik Hasi. En palabras de Salbotx, “hai unha sociedade ao redor do colexio, hai unha forma de ver o mundo, hai unhas prácticas lingüísticas… Hai moito coñecemento, pero de todo ese coñecemento ensínase unha parte na escola, quen di que é o que hai que ensinar? Imos tirar as paredes das escolas e a deixar que entre o vento”. Para Ablanedo, “isto vai vir do cambio de paradigma. A escola non é o único centro: é unha evidencia, pero tamén é revolucionaria, porque por exemplo vemos a un neno que non vai á escola e pensamos que non vai estudar. Pero si aprender é o que facemos en por si, non se pode non aprender. E aprendemos de moitas maneiras, na escola e fóra dela. Temos que integrar as clases na vida, e así representaremos mellor que é unha comunidade educativa”.

Tendo en conta o sistema educativo que
temos hoxe en día, é factible unha proposta deste tipo? Segundo Sarasua, a clave é a confianza, “se nós non temos confianza, tampouco ensinaremos aos demais a educar na confianza. Ás veces cústanos saír da situación de Confort na que nos atopamos, fortalecémonos nas nosas trincheiras e o camiño é falar, discutir e confiar para romper as inercias e avanzar. A nosa proposta non é unha lei articulada, senón unha dirección”.

“As escolas que están fóra do sistema educativo están a xurdir como cogomelos, e iso significa algo –subliñou Ablanedo–. Do mesmo xeito que sucedeu coas ikastolas, estou ás portas dunha segunda volta, ás portas da reflexión e das cousas novas. Todo iso deberiamos estruturalo porque hai vontade, interese e malestar”. Sarasua lembrou que estas escolas máis innovadoras teñen cabida no sistema educativo noutros países, “pero aquí non, e é ao sistema a quen corresponde abrilas e adoptar esa diversidade”.

Con todo, un oínte do público ve difícil o cambio de paradigma da educación. Como educarnos noutras competencias se temos que preparar aos alumnos para exames como Selectividade ou Baixo? “Véndennos que temos que preparar aos alumnos para esa pantasma, pero ante as limitacións e os obstáculos que nos pon o sistema, se non podemos romper, temos que aprender a enganarnos polo menos: se hai que pasar, pasaremos, pero a Selectividade pódese preparar nuns meses e durante todo o tempo anterior daremos outras cousas. A maioría das persoas que traballan nas escolas libres van logo á universidade ou antes saltan ao instituto, para o que se preparan nun momento determinado e xa está”, respondeu Ablanedo.

Que alumnado está máis preparado?

O público, con todo, non o ten tan claro. Na súa opinión, o alumnado que se formou na educación tradicional terá máis capacidade de asimilar contidos de Selectividade que o que adquira outras competencias e valores. Ablanedo non está de acordo: “Non estou tan seguro de que os primeiros sexan máis hábiles. Realmente temos que crer que outra forma de aprender dá resultados e que o que creceu en competencias pode ter máis capacidade, mesmo para facer ese mesmo inimigo. O primeiro pode ter máis destreza neste tipo de exames, porque lle é coñecido, pero outras capacidades poden ser apagadas, que tamén poden ser importantes para afrontar este tipo de probas. E á fin e ao cabo, hai que apostar a fondo: supoñamos que o alumno que recibiu a educación tradicional é máis hábil para aprobar o exame, pero a que prezo? Cantas cousas importantes deixou no camiño? Temos que decidir a actitude que queremos adoptar ante a vida e facer unha elección a favor de ela”.

A última pregunta que se fixo entre os oíntes sobre as clases alternativas foi a de Patxi López. Si, baséanse nunha educación diferente, “pero non son gratuítas, e aínda que están de acordo coas ideas, a miúdo convértense en elitistas”. Ablanedo intervén: “Eu tamén querería que ese modelo de escola sexa para todos e creo que a clave é que precisamente os que crean estes proxectos teñen ese mesmo obxectivo, porque teñen vontade pública, non teñen vontade de crear unha elite; non hai ánimo de lucro e aínda que é caro para as familias, os que traballan alí gañan moi pouco”.