Tras Groenlandia e Nova Guinea, Borneo é a terceira illa máis grande do planeta, con 743.000 quilómetros cadrados (España conta con 505.000), con 16 millóns de habitantes. Indonesia é dona de dúas terceiras partes e Malaisia do terzo restante, deixando un pequeno extremo ao sultanato Brunei. Para explicar por que André Vltch está obsesionado con Borneo, o mellor é repetir aquí unha pasaxe da crónica “Borneo, a illa destruída, na ignorancia da xente” que publicou en novembro no medio Usan’Action. Aquí.

“E a illa está a queimarse. En todas partes atópanse as emisións químicas detestables. Buscan o ouro ilegalmente, tanto no subsolo como no medio de grandes e feas arroios contaminados; as escavacións son facilmente visibles desde o aire e na superficie terrestre, pero son vixiadas por ‘poderosos’, así como polas forzas armadas, polo que son intocables.

Hoxe Borneo significa escavar en busca de minas e tallar árbores, así como impoñentes plantacións de árbores que xa han canibalizado a maior parte do territorio. Aquí non se produce nada, pero extráese de todo e extráese.

A xente está a perder a súa terra. Perden a súa saúde e tamén a súa vida. O planeta está a perder os seus pulmóns –as selvas tropicais– ou, máis exactamente, xa perdeu os que tiña neste arquipélago. O capitalismo salvaxe, a corrupción moral e financeira, as multinacionais incontroladas; é a horrible verdade, a terrible verdade deste país absolutamente perdido de rumbo.

Parece que Borneo está no final. Indonesia enteira é a que chegou ao final do xogo, pero parece que é politicamente feo dicir iso en Occidente, sobre todo nos principais medios de comunicación. Indonesia, á fin e ao cabo, está a destruírse para enriquecer o Oeste. Así era na época do colonialismo, e así foi outra vez desde que en 1965 os militares deron o golpe de estado promovido por Estados Unidos.

Traballo tamén en Afganistán, en varios países de Oriente Medio e África que se afundiron por completo. Aquí, no Borneo, todo funciona igual que alí. É a paz o que viven aquí? Non o creo. Para min é como unha guerra, unha guerra terriblemente violenta. Parece unha guerra de xentes contra as súas xentes, unha guerra de xentes á natureza e a todas as criaturas, unha guerra contra os bosques, os arroios e mesmo a vida mesma.

Parece un pesadelo neocolonial. O que foi o lugar máis belo de Asia está calcinado, cheo de cicatrices e atormentado. Pero se aínda respira, está vivo. E sempre merece a pena loitar polo que vive”.

André Vltchek (1962), xornalista e documentalista, naceu en Leningrado –hoxe en San Petersburgo, Rusia–. O norteamericano, de nacionalidade, é coñecido polas súas crónicas publicadas en pequenos medios de comunicación, así como polos seus libros. No País Vasco, a Txalaparta publicou en castelán o terrorismo de Occidente con Noam Chomsky. Tamén realizou unha serie de documentais sobre a guerra de Ruanda e o Congo e outros.

Na pasada primavera de inverno enviou fermosas crónicas de Afganistán. Pero nos últimos anos centrouse en Asia Oriental, do mesmo xeito que en Cambodia, en Indonesia. Escribe sobre a quebra deste país “Indonesia, arquipélago do medo”. Con todo, Vltch parece que a destrución que viu na súa última viaxe a Borneo sacudiulle como un shock e así decidiu facer unha forza especial para mostrarlle as súas crónicas e as súas imaxes.

Quen lembra a Sukarno

Vltch, que coñece ben a remota rexión de Asia, non espera que ninguén se atreva a contar o inferno esquecido do lugar. Aínda que os turistas que viaxan aos supostos paraísos de Indonesia non teñen ningunha idea diso, viven alí unha paz afogada polo sangue de miles de cidadáns masacrados. Desde que o xeneral Suharto tomase o poder en 1965, salvo Sukarno, que entón era o presidente e referencia dos líderes progresistas do Terceiro Mundo, pagou medio millón de mortes e un millón e medio de encarceramentos ao control de Indonesia Occidental.

Agora, di Vltchek, a elite está tan servida como nos peores tempos do colonialismo en Europa e Estados Unidos. A educación non fai máis que brainwashing [limpeza cerebral] de nenos e novos, no mundo da cultura os escritores e cineastas producen lixo que quere copiar o estilo occidental, non se ouven voces que denuncian os desmáns do capital no medio ambiente como na sociedade. Enterrado pola forza do comunismo dos anos 60, moitos cidadáns refuxiáronse nos fundamentalismos, sexan cristiáns ou musulmáns. Neste sentido, Vltchek cre que as potencias occidentais han creado un segunda Oriente Próximo nese Afastado Oriente.

Pero tamén hai xente en Borneo. Vltch preséntanos nas súas crónicas ás persoas que teñen que vivir. Os que sofren por comprender o que lles pasou, os que lle mostran detalles da catástrofe. Pero tamén os que se adaptaron á nova situación, queimando as últimas árbores dos bosques e con caucho ou en busca de minerais, que queren facer un negocio que lles permita vivir, que non se lles pasa pola cabeza que as cousas doutro xeito poidan ser.

A señora Bu Elvi, por exemplo, atopou á súa familia fumando un bosque de caucho na rexión de Sintang. Alí, derrubada a selva tropical hai tempo, a familia traballaba un pequeno bosquete de caucho, pero ao parecer –Elvik segue a bolsa de materias primas polos medios– o caucho non é rendible nestes tempos, con prezos baixos e subvencións do goberno. Fose as árbores de caucho e algo máis.

Pero quen vai dicir que Elvi equivócase? Desde Suharto, todo o mundo cumpriu co prometido aos campesiños, cumprindo o que a economía globalizada ha pedido aos campesiños do Afastado Oriente. Despois dun traballo arduo gana un diñeiro e pode proclamar con orgullo que vive en posesión de si mesmo sen ter que suplicar a ninguén. Bu Elvi é un dos novos indonesios que as autoridades querían.

Vltchek pide axuda aos lectores para levar á cabeza o novo documental. “Aquí estou a traballar en Borneo: rodando, escribindo, sacando fotos. Hai quen me apoian e esfórzanse por axudar. Conseguiremos algo? Gustaríame facelo. Témolo que conseguir, porque se non, pronto o privatizarán, comercializarano e quizais o destruirán todo aquí e en todas partes”.