Cun sindicalista complicado, con Igor San José, responsable de construción dELA en Gipuzkoa, puxéchesche o casco, o peto amarelo e as botas e puxéchesche nas obras. Como foi a relación cos traballadores?

A San José nótaselle que está afeito á linguaxe peculiar das obras. Mesmo cando a patronal lle chamaba por teléfono, a súa voz elevábase inmediatamente e notábase que estaba a negociar. Tiven como base o traballo que fixo durante anos e é un dos grandes protagonistas deste libro.

Para min ao principio non foi fácil acceder ao submundo dos traballadores. A relación foise por fases: ao principio non saben exactamente a que vai e xa empezan a falar, cóntanche bastante solta a súa día a día, as súas queixas... A segunda fase é a do medo: os empresarios decátanse do noso traballo e o encargado vén dicir algo, e os traballadores temen que o fagan. Nese temor tocoume vivir un momento delicioso: San José dilles un día que “isto non pode ser así, por convenio isto correspóndelles, eu levarei o caso ao Consello de Relacións Laborais... aquí déixovos o meu teléfono, quen se fai cargo?” e nese momento faio un traballador: “tráeo aquí!”. É un gran paso cando se pasa a dar a cara. Así os traballadores van superando barreiras e nas próximas visitas ves que están moito máis tranquilos, xa os empresarios saben o que hai, os sindicatos tamén, e o traballador sente que “non me van a tourear”, moitos se afilian ao sindicato e perciben outro apoio... Toman conciencia da súa intromisión nunha loita. Evidentemente, de aí a facer unha folga hai moito camiño.

Un traballador de man lisa métese no hoyo que vostede denominou “escravitude” máis dunha vez... Que di do traballo do TAV?

É moi duro. Nos cálidos soles vas container fose cando se queima un cigarro durante o descanso, pero cando chove ou fai frío complícase moito o estar aí. Ademais, meten moitas horas no traballo pesado. E como veñen de fóra, aquí non teñen rede de protección. Si pásanos algo imos á familia, aos amigos, ao sindicato, ao alcalde... As empresas aproveitan a debilidade destes para aceptar en silencio as súas palabras. É unha lei da selva, os traballadores teñen moita desinformación dos convenios.

“Non teñen traballo no seu pobo, e para eles é moito 1.200 euros” o que escoitamos unha e outra vez no bar...

A dos salarios é escandalosa. Cobran entre 5 e 6 euros por hora. Non cobran todas as horas introducidas, e nesta tarifa inclúense as horas extras, as vacacións, as dietas, todo. Segundo o convenio terían que pagar o dobre, e o extra moito máis, as vacacións... cada día entran 10-11 horas ao día. O Estatuto dos Traballadores establece que se deben introducir 170 horas ao mes, todas elas cunha carga de máis de 200 horas ao mes. Con estas pilas de horas poden chegar a cobrar 1.200 euros, pero na cotización aparece un cachorro...

fácil é facer ese comentario do bar, o de sempre, “que é mellor que nada”. Iso é aproveitable da situación dalgúns, son exiliados laborais. Sálguelles bastante ben ao marcharse ao seu país? Pero en que condicións? E non teñen opción, obedecer en silencio ao que o encargado lle dixo. E o máis grave é que é unha obra pública!

Precisamente por tratarse dunha obra pública, como permite a inspección o incumprimento do convenio laboral?

O sindicato é o encargado de realizar a inspección e iso non ten nin pés nin cabeza. A inspección é a encargada de garantir o cumprimento dos dereitos dos traballadores e non garante polo menos nos casos que nós analizamos: os prazos amplíanse enormemente, ou non responde, cando contesta non completamente... Pense que a auditoría se fai máis rigorosa e que obriga ás empresas a cumprir o convenio, como todas as empresas deben cumprir en calquera outro sector. Ás empresas sairíalles moito máis caro a obra e necesitarían máis tempo facendo o TAV, non creo que sexa esa a vontade do Goberno Vasco...

O TAV tamén ofrece unha fotografía actual do sector da construción.

O TAV é unha especie de paradigma, si. As primeiras empresas tiñan persoal propio e o que subcontrataban era un traballo moi especializado, que non tiñan capacidade para facer.

Todo iso foi desfigurado completamente polas Asociacións Temporais de Empresas (UTE). As ABEE convertéronse nunha maneira de repartir o pastel. Estas grandes empresas comeron o mercado pero non aumentaron o seu persoal, senón que a reduciron. Vas a unha obra e atoparás a dous traballadores da empresa Moyua, outros dous de Amenabar... coordinan pero o capital humano pono as subcontratas, traendo xente de fóra. A UTE pon un prezo a toda a obra e normalmente adxudícase á máis barata, e logo a UTE subcontrata o traballo, polo que podemos dicir que son adxudicacións privadas subxacentes ás adxudicacións públicas, que están ocultas. E están a pechar unha chea de pequenas empresas construtoras de Euskal Herria, que non poden competir nese xogo.

Han precarizado as condicións de traballo de todos, e ao traballador non queda máis que ir nesas condicións ou noutro sector. O negocio quedou en mans duns poucos e o beneficio económico tamén. No caso do TAV é moi espectacular a quen se adxudica: O 7 de cada 10 foi para as grandes casas de España, polo que se nos caeu o mito que enriquece ás empresas locais...

[Visible no infograma inferior. Explicación neste artigo do blog Zuloan]:

Segundo relata no libro, publicou no blog Zuloan un caso de explotación laboral e provocou unha reacción inmediata da patronal, mellorando as condicións laborais dos traballadores. Un pequeno medio de comunicación en eúscaro inflúe máis do que nos queren facer crer?

Desde o principio notas que a patronal está a mirar, atento. Si soa a tecla axeitada, nun despacho alguén se pon a tremer. Non lles gusta ver a un sindicato e a un medio de comunicación de forma conxunta. Ademais, estas empresas están moi afeitas actuar segundo a axenda de grandes periódicos castellanohablantes. Chega un medio de comunicación pequeno e euskaldun, que nin o entenden, que teñen que devolverlles, e senten máis perdidos.

Xeramos reaccións positivas, a empresa comprometeuse a cumprir o convenio. Pero tamén dá responsabilidade, porque pasou o contrario, foron a buscar aos traballadores que deron a cara noutro das reportaxes que publicamos. Cada movemento que fixemos tivo unha reacción.

Que che gustaría que fixese este traballo?

Gustaríame que a través deste libro a xente vexa o que hai detrás dunha obra destas características e reflexione sobre o que estamos a facer: O TAV converteuse nunha das maiores factorías de Euskal Herria, baseada na explotación laboral total, e levantouse moi pouco

temos a voz en contra, porque o 80% dos traballadores son estranxeiros. Aquí quedará a obra, nós e os nosos netos e biznietos e bisnietos... que os que viven de aquí a un século decátense de como se construíu este tren, que non se construíu coas últimas técnicas máis punteiras, senón que se derramou sangue e suor de traballadores estranxeiros.

Autor: Urko Apaolaza Ávila.

Edita: Manu Robles-Arangiz e ARGIA.

Maquetación e impresión: Ao parecer.

168 páxinas.

Prezo: 14 euros.

Licenza libre.

Para volver a casa: na tenda de argia.eus e nas súas librarías habituais.
Na Feira de Durango: Urko Apaolaza estará na mesa de ARGIA os días 6 e 7 de decembro. Podes falar con el sobre o libro ou o tema.
Seguimento do tema: No blog Zuloan.