O 20 de outubro de 2011 ETA comunicou á sociedade vasca a decisión máis importante da súa historia: abandonar a loita armada. Nesta ocasión, toda a sociedade creu o que dixo a organización armada, desde a oficina máis desconfiada de Madrid até a última cociña da sociedade vasca. O fin do sufrimento tiña xa unha data de inicio.

A sociedade vasca quitouse a pedra de encima e botouse ás costas outra, coa esperanza de ter máis sorte que Sisisifo: era hora de empezar a construír a paz. Puxéronse a bailar os conceptos de verdade, xustiza, reparación, etc., por todas partes. A esperanza dispersouse aquí e alá, mesmo no mundo dos presos políticos vascos.

Sabíase que non ía suceder o mesmo que en Irlanda, onde o cesamento das armas e a excarceración dos presos estivo vinculado pola negociación. A esquerda abertzale sabía que calquera beneficio para os presos ía ser un proceso lento, sobre todo a excarceración dos reclusos. Pero non tanto. Non houbo ningún paso no ámbito dos presos enfermos, nin nos procesos de achegamento, nin noutros beneficios penais. E aínda non está. Pola contra, o Goberno do Partido Popular, lonxe de flexibilizar a política penal, recorreu a castigar ao mundo da axuda dos presos como nunca o fixo: Entre 2012, 2013 e 2014 detivo e procesou a 48 persoas de diferentes estruturas creadas para dar apoio aos presos vascos: todas eran ETA.

A "fronte penal" de ETA

Así xurdiu o caso Herrira ou o que na Audiencia Nacional chaman “o caso da fronte penal”, por lei o caso 11/2013. Desde a creación dos primeiros presos de ETA na década de 1960 son os avogados que se encargan do seu defensa; ou amplos sectores da poboación que lles apoiaron economicamente ou politicamente na sociedade, organizados de diferentes maneiras. Así era en 1978, en 1998 e en 2017. A Audiencia Nacional chama a este ámbito á fronte " penal" de ETA e pide penas de entre 8 e 21 anos de cárcere a 48 persoas por un delito de pertenza a esta fronte.

Baixo a doutrina ETA, a Audiencia Nacional ilegalizó a principios da década pasada o Movemento Prol Amnistía e a organización Askatasuna e enviou a prisión a decenas de persoas. O caso Herrira é, segundo o Tribunal, o último capítulo daqueles movementos que estaban dirixidos por ETA e que todos aqueles que exercían a dirección ou o labor remunerado saben que é así.

Todo é facer fronte a esa "fronte penal" que sen o paraugas xurídico de ETA era inxustificable, e proba diso é que o Movemento Prol Amnistía foi ilegalizado en 2001, non antes, pola xustiza española. Todo é coñecido como se xustificaba ETA na época da actividade armada de ETA. Pero, como xustifica o xuíz instrutor, Eloy Velasco, o recurso contra eles tras o cesamento da loita armada de ETA? Cando este decidiu abandonar a actividade armada, cambiou a “actividade terrorista de antes” pola “acumulación de forzas”, “con este último concepto faise referencia a unha nova estratexia de toda a Esquerda Abertzale, chamada ‘proceso democrático’, cuxo obxectivo é reunir o maior número posible de forzas políticas e sociais para recoñecer a Euskal Herria como nación e conseguir o seu dereito a decidir”.

Noutras palabras, é indiferente que ETA deixe de actuar e móstrese disposta a entregar as armas; e non sería o mesmo si puxésese a vender bonecos na rúa, porque non se trata do que se fai, senón de quen está ao servizo. A Fiscalía considera que todos estes prestadores de axuda aos presos están ás ordes de ETA e que os imputados sábeno e, por tanto, son membros de ETA.

O xuíz divide aos imputados en cinco grupos: O movemento Herrira, avogados, o grupo de mediación do EPPK, ETXERAT e Jaiki Hadi (asociación que se encarga da saúde física e psicolóxica dos presos). Todas as actividades que lles acusa son as realizadas en 2012, 2013 e 2014: recadan fondos para os presos do EPPK, realizan campañas a favor dos presos, organizan homenaxes cando quedan libres, avogados, traballos de defensa de psicólogos e médicos, traballo de mediación con outros axentes da sociedade… Son varios os grupos que se encargan da súa coordinación, ás veces denominarase Centro de Coordinación e ao seguinte Grupo de Coordinación. Por encima de todo está a “Halboka”, escrita con h en documentos xudiciais, segundo fontes policiais, a estrutura de ETA que dirixe a “fronte penal”. Hai dez vascos imputados como membros de “Halboka”.

“Control do EPPK”

Segundo a Fiscalía, “os de Herrira din que non teñen nada que ver con AAM ou con Askatasuna, pero fan o que esas organizacións facían”. E co mesmo fin: “O control político do EPPK” (…) “Porque a cohesión dos presos do EPPK e a súa fidelidade con ETA é clave para o desenvolvemento da nova estratexia da organización terrorista e para o logro dos seus obxectivos”.

Curiosamente, noutro momento a fiscalía di que é clave para ETA que os presos do EPPK non acepten ningunha lexislación penal española e que conseguir iso tamén é tarefa da “fronte penal”. O EPPK, pola súa banda, anunciou que acepta esta legalidade no debate que leva a cabo desde 2011 até a actualidade. En 2011 iniciou o debate interno e a finais de 2013 anunciou que “recoñecía o dano causado” no conflito e que ía iniciar o debate para a aceptación das vías individuais ofrecidas pola lexislación española. En xullo de 2017 anunciou que daba por bo que os membros do EPPK aceptasen os beneficios legais, a menos que se lles obrigue a superar dúas liñas: o arrepentimento e a denuncia.

Cando en 2012 fundouse Herrira, manifestou publicamente que a súa tarefa principal sería axudar no proceso que terían que levar a cabo os presos e exiliados do EPPK, facilitando a comunicación dos presos e axentes sociais, favorecendo o debate dos presos e exiliados e, en definitiva, apoiando a participación activa dos presos no final ordenado do conflito.

O xuíz instrutor non concede importancia ao período post-loita armada, xa que considera que nos numerosos documentos intervidos vese claramente a relación destas asociacións e institucións con ETA. En calquera caso, non parece do todo claro, xa que no primeiro capítulo do auto de procesamiento o instrutor declara sobre a asociación Herrira: “Na documentación incautada non se atopou ningún documento que especifique unha relación clara entre Herrira e ETA”. Entón, como son os membros de Herrira membros de ETA?

Dúbidas sobre o caso tamén entre os xuíces

En realidade, todas as probas ás que se refire a denuncia da Fiscalía son anteriores a 2012, polo que non debería afectar aos imputados. Polo menos iso é o que di o recurso de apelación que ten como relatora a Cándido Conde-Pumpido en resposta a un recurso sobre o procesamiento de Iñaki Goioaga. O tribunal rexeitou o recurso de inconstitucionalidade contra Goioaga, pero deixou sobre a mesa unha serie de conceptos interesantes como as probas: “Neste momento non se poden ter en conta as probas documentais previas á época dos presuntos delitos que se investigan, xa que desta maneira existe un grave risco de caer no anacronismo”.

En resposta ao recurso, dise que “hai que valorar con precisión a época na que se cometeron os presuntos delitos, que son os de 2012, 2013 e 2014, é dicir, os que deixaron as accións armadas pola organización terrorista”. Máis aínda, sublíñase que non se poden considerar cómplices ou colaboracións criminais as “actividades encamiñadas á desaparición definitiva” de ETA, especialmente cando estas “non se dirixen a cometer actos terroristas”.

Son moitas as dúbidas que se teñen, e tamén o propio José Ricardo de Prada, da Sección Segunda da Sala do Penal que sacou adiante este caso, fixo público o seu voto particular. Por varias razóns, non estaba de acordo co procesamiento. Por exemplo, considera que os informes policiais teñen “moitas veces consecuencias valorativas”, “máis aló de ser feitos obxectivos”. As pegadas atopadas e as interpretacións que se realizaron das mesmas non puideron concluír que “haxa actividade terrorista. Ao contrario, pon de manifesto a evolución dos medios terroristas de ETA cara á actividade política”. De Prada advertiu de que as actuacións encamiñadas á solución política non se poden procesar e que “o non recoñecemento da legalidade penal” pode ter consecuencias no preso “pero non pódese criminalizar”.

É a opinión de xuristas, cidadáns e outros moitos: un caso así debería ser inviable no Estado de Dereito, pero no mundo da excepción que se construíu na loita contra ETA todo é posible: antes para enfrontarse á organización armada e agora para vingarse, para obstaculizar o proceso de paz que a sociedade vasca necesita ou para castigar o independentismo catalán.

O XUÍZO PODERÍA CELEBRARSE CARA A OUTONO DE 2018

A instrución do caso foi realizada polo xuíz Eloy Velasco da Audiencia Nacional. O xurado está composto por Alfonso Guevara –presidente–, Clara Bayarri –relatora- e Gillermo Ruiz Polanco. O fiscal pediu unha pena de case 600 anos de cárcere para os 48 procesados polos abusos sexuais. A todos eles acúsalles de pertenza a banda armada, salvo a un que, na súa opinión, está acusado de colaboración con banda armada. Todos os feitos que se lles imputan remóntanse aos anos 2012, 2013 e 2014, posteriores ao cesamento da loita armada de ETA –20 de outubro de 2011–.

A maxistrada Guevara é moi controvertida na Audiencia Nacional polo seu ton desabrido ou por enfrontamentos con outros compañeiros e condutores, entre outros motivos; con todo, tamén ten unha reputación de severa e dise que non a respecta cando outros poderes tentan entrar no seu ámbito.

Clara Bayarri ten fama de progresista no xuízo español e, por exemplo, na sentenza que emitiu voto particular no macrosumario das herriko tabernas, mostrando a súa desconformidade coa pena imposta. Na súa opinión, no fondo, a maioría dos condenados naquel momento estaban en actividade política, os delitos que se lles imputaban non estaban no código penal e, ademais, non se presentaron probas suficientes para vincular aos imputados con ETA.

O xuízo oral polo caso Egunkaria aínda non ten data e parece que se alargará por moito tempo. Aparentemente, non se realizará antes do outono de 2018. A finais de setembro a Fiscalía presentou a súa petición de pena e agora a acusación particular, exercida pola AVT e Dignidade e Xustiza, ten que facer as súas peticións. A continuación, será a quenda da defensa escrita dos avogados.

PETICIÓNS PENAIS PENAIS

Herrira
Fran balda: 21 anos
Amaia Esnal: 13 anos e 6 meses en
Eneko Ibarguren: 13 anos e 6 meses
Ekain Zubizarreta: 13 anos e 6 meses
Roberto Noval: 13 anos e 6 meses
Ibon Meñika: 15 anos
José Antonio Fernández: 15 anos
Óscar Sánchez:
Gorka González: 13 anos e 6 meses. 14 anos e 3 meses
Jon Garai: 13 anos e 6 meses en
Sergio Labay: 13 anos e 6 meses
Manu Ugartemendia: 13 anos e 6 meses de
Eneko Villegas: 13 anos e 6 meses
Nagore García: 13 anos e 6 meses de
Jesus Mari Aldunberri: 13 anos e 6 meses
Beñat Zarrabeitia: 13 anos e 6 meses
Ane Zelaia: 13 anos e 6 meses
Imanol Karrera: 13 anos e 6 meses
Jon Mindegiaga: 15 anos
Javier Carvallido: 17 anos
Nagore San Martín: 17 anos
Emilie Martin: Sen especificar

A mediadora do
EPPK Arantza Zulueta: 14 anos
Jon Enparantza: 14 anos
José Luís Campo: 12 anos
Asier Aranguren: 12 anos
Aitziber Sagarminaga: 12 anos
Egoitz Lopez da Rúa: 12 anos
Aintzane Orkolaga: 12 anos de
Mikel Almandoz: 12 anos en
Naia Zuriarrain: 8 anos

Avogados
Alfonso Zenon: 11 anos
Kepa Mantzisidor: 11 anos
Eukene Jauregi: 11 anos
Ane Ituiño: 11 anos
Aiert Larrarte: 11 anos
Ainhoa Bablieto: 11 anos
Arantza Aparicio: 11 anos
Onintza Ostolaza: 11 anos
Haizea Ziluaga: 11 anos
Amaia IZKO: 11 anos Carreira
de Jaione: 11 anos
Atxarte Salvador: 11 anos
Iñaki Goioaga: 11 anos

Jaiki Hadi
Fernando Arburua: 11 anos
Oihana Barrios: 11 anos

Etxerat
Izaskun Abaigar: 11 anos de
Nagore Lopez de Luzuriga: 11 anos

Observacións

• A todos pídenselles 11 anos por integración en ETA
• 9 procesados acusados de reincidencia e considérase agravante (11 + 1)
• 19 acusados de enaltecemento do terrorismo (2 anos e 6 meses)
• 3 imputados por un delito de financiamento de grupo terrorista a 3 anos de cárcere
• A todos pídeselles 12 anos de inhabilitación especial para emprego e cargo público, 10 anos de inhabilitación total e 8 anos de liberdade vixiada