Como xurdiu o proxecto da película Pizarro?

Realizara unha exposición sobre o meu pai en Barcelona en 2009, e entón Simón Hernández propúxome facer un documental sobre a miña procura. Buscaba ao meu pai, conectaba a miña vida coa historia da miña terra natal, ataba os fíos... Eran reflexións feitas desde o exilio, que non podía facer en Colombia. Empecei a facer entrevistas con antigos compañeiros do meu pai e aos poucos foise convertendo nun proceso máis colectivo que se fixo máis público a partir de 2010. Todo empezou a saír dunha catarse interna, tentando curar dores profundas, todo isto vivino na miña infancia e tiña que entender, que nos ocorreu, por que mataron ao meu pai. A película é unha conversación entre o meu pai e eu que non puidemos ter pola súa morte. A través de min aparece o meu pai, que é como dous partes da mesma historia, formamos un fío común.

Que queres conseguir coa película?

Contribuír a unha construción diversa dos recordos, non pode haber un relato hexemónico, unha memoria, unha historia, unha voz. O noso obxectivo era dar voz a outros sectores que dalgunha maneira non tiveron voz, neste caso á revolta armada. Este sector non puido falar e sufriu profundamente as consecuencias do conflito. Falar de guerrilla é case un tabú no país, condenouse moitísimo, polo que resulta moi fácil facer o estigma do outro e xustificar o seu asasinato. Temos que dar a cara humana a esa parte da sociedade que en Colombia outros sectores viron como inimiga, é unha maneira de achegar á reconciliación para fomentar a lóxica do diálogo. Así mesmo, o obxectivo é que as novas xeracións reflexionen sobre os acontecementos que eles non viviron para que non se repitan no futuro.

Que recordos tes do teu pai? Durante a clandestinidade, cal era a súa relación?

As familias viven momentos cotiáns, o pai recibe aos seus fillos, dálles un tempo... No meu caso non sucedeu así. Víaa en moi poucos instantes, sen predicir nada, e sempre estaba transfigurada, co pelo tinguido ou co bigote, e eran momentos moi curtos, pero cheos de emoción, pois el era un home perseguido. Por iso eu tamén fun acosado, porque para algúns sectores do Estado eu era un cúmulo de guerra por ser filla de Carlos Pizarro.

Cre vostede que nos medios de comunicación deuse unha imaxe directa e completa do seu pai?

Aí houbo fases, foi totalmente condenado, logo idealizado, esquecido... Nesta nova etapa que eu promovín con gran esforzo, conseguimos situar a historia esquecida no centro do debate actual. Agora era necesario, porque se converteu nun símbolo da paz e do achegamento entre os colombianos. O pensamento de Carlos Pizarro pode achegar moito na construción actual da paz.

Abandonou as FARC e creou outro movemento, a guerrilla M-19. Cales eran as claves do seu pensamento político?

Falaba de cousas moi básicas, que a miúdo se entenden sen ter en conta a posición política que nos fai inimigos. Falaba de democracia nun sentido amplo e, aínda que a loita armada é a opción máis radical, os do M-19 definíanse como “democracia armada”. Reivindicaban a pluralidade de voces, en Colombia somos mestizos, indíxenas, negros, europeos e norteamericanos, segundo a forma na que construímos a nosa sociedade. Todos estes elementos conforman a nosa sociedade. Falaban de “capitalismo democrático”, é dicir, de como podemos facer isto máis democrático e solidario sen negar a existencia do capital. Tamén falaban da defensa da natureza, do papel responsable dos medios de comunicación, da solidariedade entre as clases e do diálogo intercultural.

Fúchesche por falta de seguridade, pero, despois duns anos no exilio, decidiches volver nun momento dado. Cal era o teu obxectivo ao volver a Colombia?

Na época de Álvaro Uribe impúxose unha linguaxe guerreira de actitude radical: o outro non pode existir no país. Unha vez que el abandonou o poder, produciuse unha apertura e algúns de nós puidemos volver, empezáronse a facer reflexións prohibidas até entón e empezou a ser un recoñecemento das vítimas, o debate comezou a estenderse a outros sectores da sociedade... Persoalmente, o meu obxectivo era volver a casa, reunirme coa miña nai e a xente de ao redor e recuperar momentos que durante anos non puidemos compartir. Politicamente, desde o punto de vista da miña xeración, puidemos empezar a achegar para o debate político, porque creo que a nosa xeración ten que ter un papel protagonista.

O teu pai optou por deixar as armas e matárono. O mesmo sucedeu cos candidatos de Unión Patriótica. Hoxe en día, parece que as mesmas mans estaban detrás diso.

Unha das tarefas que terá o comité da verdade que se creará de acordo cos últimos acordos é aclarar quen estaban na guerra e detrás dos asasinatos dos dirixentes políticos, que en moitos casos repítense os mesmos nomes e apelidos.Ao
tentar nas condicións de entón deixar as armas e facer unha oposición política desarmada, fixeron a elección correcta?
Creo que si. A paz nunca é unha opción fácil, porque deixa en evidencia unha gran tensión, e parece que estás desarmado, desprotexido. Pero a pesar da morte do meu pai, o país gañou moito, unha das constitucións democráticas do continente, que contaba co recoñecemento dos pobos indíxenas e afrocolombianos. O máis lamentable foi a presenza de sectores radicais contra os cambios, aínda aí están, impulsando a linguaxe e a violencia do conflito. As dinámicas da guerra non cambiaron en Colombia e, desgraciadamente, tras a morte do seu pai chegaron os anos máis crus da guerra, a degradación total, perdendo os seus valores. Os mesmos sectores mantéñense na loita contra os cambios. Colombia gañou, claro, pero eu perdín ao meu pai e Colombia perdeu a algúns líderes moi preparados que poderían achegar moito no debate democrático.

Esoutros actores (paramilitares, goberno) que naquela época tiñan moita forza perderon forza no contexto do proceso actual?

Non. Lamentablemente, proba diso son os 128 asasinatos de dirixentes sociais que se produciron no último ano. A zona abandonada polas FARC está a ser obxecto dun control das forzas de seguridade que alí teñen. O proceso de paz non poderá prosperar sen o control dos grupos paramilitares, sen a aceptación de que eses asasinatos son sistemáticos, sen o apoio das novas xeracións e dos novos líderes políticos.

A morte de líderes e candidatos de esquerda é unha tradición de longa corda en Colombia desde o século XIX.

Si, o asasinato das compras imposibles, para evitar o debate democrático, foi unha gran traxedia do pobo, perdemos grandes líderes: Rafael Uribe, Eliecer Gaitán.. É constante na nosa historia.

Que diferenza ves entre o proceso de paz de entón do M-19 e o das FARC actuais?

É o momento dos dereitos humanos no mundo e este último tivo un gran impulso internacional que non tivo o M-19. No actual proceso de paz están a debaterse os temas que rodean á creación do movemento armado, e se o acordo avanza abrirase a posibilidade de cambiar o país. Con todo, se este proceso se producise fai 27 anos, aforrariamos moito sufrimento. Asómbrame que hoxe en día os dirixentes das FARC vexan algúns dos argumentos que no seu día lles deu Carlos Pizarro e que eles mesmos rexeitaron como contrarrevolucionarios. Doutra banda, o proceso de desmovilización da M-19 abriu o camiño á desmovilización doutros movementos en Colombia, O Salvador e Guatemala.

A pesar do apoio e o consenso internacional, como interpreta a indiferenza da sociedade colombiana e a inesperada vitoria do non no referendo?

Non gañou o non por ampla maioría, e houbo unha abstención sorprendente do 64%. As igrexas cristiás han condenado o proceso de paz, desgraciadamente, a Igrexa católica favoreceu o proceso de paz, pero logo adoptou unha postura cálida e lamentable. A extrema dereita fixo un gran esforzo polo non e o goberno fallou na tarefa de socializar os acordos.

Cales das palabras verdade, xustiza e reconciliación faltan en Colombia?

Todos: fáltanos xustiza, porque temos impunidade endémica; fáltanos paz porque estamos en guerra, porque os asasinatos non terminaron. Quizá o que menos nos falta é a reconciliación, pero iso ten que vir de moitos sectores, non só das vítimas.

Que cicatriz deixou a guerra en ti?

Hai moitas marcas na mente, son unha muller de bo humor, pero tamén activa, non busco que me sinta nunha postura cómoda. Iso trae sacrificios persoais, porque eu son nai duns 40 anos e apreciaría a vida tranquila, pero Colombia non é un país tranquilo, non é fácil, esa é a herdanza dolorosa que recibimos. O noso soño é que os nosos nenos reciban un país diferente e calar non é a mellor opción, non podemos deixar gañar aos que nos mataron. A memoria e a resistencia permitíronnos observar con actitude crítica, actuar con creatividade e corrección. Nunca seremos como eles.