Nunha nota biográfica, vostede dicía: “Unha activista transfeminista e un volcán e un groso en descolonización”. Gustaríame iniciar o diálogo: como chegou ao transfeminismo?

Veño de Arxentina, do sur; logo estiven uns anos en Buenos Aires, onde empecei a activarme un pouco no feminismo; por último, ao atravesar o charco atopei algúns feminismos máis autónomos, e unha comunidade de mulleres lesbianas e trans. É nesa época cando o transfeminismo comeza a fortalecerse. En 2009 escribiuse nas xornadas de Granada o manifesto a favor da revolución transfeminista, e cada vez máis persoas empezamos a sumarnos e a enchernos de contido. Queriamos buscar respostas indirectas dentro do feminismo, ter en conta outros eixos: non só o feminismo que traballaba sobre o suxeito feminino, senón a corrente que abría ese suxeito.

Para ti, que é?

Eu utiliceino como marco, e a partir de aí, nalgúns momentos, pensei no mundo e en min mesmo, e, por suposto, empecei. Con todo, os marcos cambian. Eu sigo apostando polo transfeminismo, pero boto de menos temas como o da raza.

É iso unha tarefa?

Creo que hai que polo en dúbida e darlle máis espazo, si. En calquera caso, a min o transfeminismo serviume, e aínda hoxe sérveme, por exemplo, para pensar no corpo; paréceme unha ferramenta moi boa. É certo que hai uns anos botábame de menos falar máis do corpo, e hoxe en día apareceron novos discursos, polo que creo que se poden ir incorporando novos eixos. Así mesmo, creo que van ir aparecendo e transformando novos enfoques, precisamente cando haxa outras mulleres; non creo que un sector pequeno, que algunha vez se chamou vangarda, vaia achegar nada nese sentido.

Non a través do que se chama vangarda, como se poden transformar os movementos e introducir novas perspectivas?

O importante é que nos atopemos. A través do transfeminismo chego á conclusión de que creo que temos que atoparnos e que aí van empezar a mover e a facer as cousas. Non creo que poida pensarse sen o corpo, de modo que si non hai relación entre nós, non podo saber que é o que che está pasando a ti. Creo na potencia da asociación e do estar: sen pretensións, as cousas suceden aquí.

Vostede pronunciou dúas palabras que se usan habitualmente como insultos. Primeira: Sudaka.

Por suposto, é despois de cruzar o charco e entrar no espazo Schengen [elimináronse os controis fronteirizos entre países da Unión Europea; os controis só se fan nas fronteiras exteriores dese espazo]. Preparando a viaxe, fun moi inxenuo: ouvira falar de algo, pero non pensaba realmente que puidese haber algo parecido, centros de internamento de estranxeiros, etc. Logo vin que o espazo de Schengen era un límite realmente brutal, un límite de morte, e que, neste caso, os que viñamos de antigas colonias non estabamos ben vindos. E vin, efectivamente, que había centros de internamento de estranxeiros, deportaciones… Non lle collín a medida ata que cheguei, e durante moito tempo pregunteime como me sorprendín da violencia da fronteira. Coñecía o espazo Schengen, pero en certo xeito coñecíao como parte da organización da política da Unión Europea. Era un dato, non o relacionaba directamente cos migrantes. Non tiña as medidas reais da crueldade.

O segundo insulto que cometiches: o gordo. En calquera caso, tamén dis que estás en proceso de descolonización.

Quero pór o acento na descolonización do corpo. Unha das vías de descolonización está relacionada co lugar de nacemento e o proceso migratorio, pero, ao mesmo tempo, paréceme que a descolonización é algo moito máis amplo que pode abarcar toda a vida. Por tanto, creo que debemos descolonizar o propio corpo. De todos os xeitos, todo isto é un proceso para min, non un obxectivo ou un lugar ao que chegar algunha vez. Niso estou a reformular algunhas cuestións sobre o propio corpo e o corpo colectivo.

Que tipo de cuestións son esas?

Hai pouco ouvín falar á socióloga guatemalteca Emma Chirix. Natural de Maia-kaqchikel, traballa a descolonización do corpo. Chirix dicía que hai que aterse aos binomios, pero non ao binomio muller-home, senón a outros binomios, aínda que o primeiro que se nos ocorra aos feministas é o das mulleres. Pero é unha mentalidade moi occidental: na modernidade, no século XV empézase a distinguir radicalmente os dous xéneros, empézase a falar de mulleres e homes, e iso considérase unha dúbida incuestionable. Desde o punto de vista de Chirix, para abordar a descolonización do corpo hai que pór en cuestión os seguintes binomios: o suprema, o máis baixo, o máis vello, o civilizado, o salvaxe, o belo…

Digo que son un groso en proceso de descolonización, para así dar a coñecer unha determinada forma de construción dos corpos: a partir desas lóxicas de binomio construíuse unha visión dos corpos, e na cabeza de todos estes binomios hai un pensamento branco, moderno e occidental.

Nunha conferencia na que falaches do índice de masa corporal e da súa historia, demostraches que o colonialismo e a norma actual de corpos están intimamente relacionados.

Investigando sobre o termo médico de obesidade e obesidade, observei que todos os mecanismos que constrúen este tipo de corpos teñen a súa orixe en Europa dalgunha maneira. Por exemplo, atopei o índice de masa corporal: Foi inventado por Adolphe Quetelet, o pai da bioestadística. O Goberno francés pediulle que crease este índice, que non era máis que un exercicio de aritmética, pero que permitise calcular o peso mínimo dos traballadores para poder volver á fábrica todos os días e poder seguir producindo e reproducindo forza de traballo.

Este índice estendeuse posteriormente a todo o mundo.

Cando souben de onde viña este índice, pregunteime: O índice xurdiu en Francia, no marco da Revolución Industrial, para conseguir uns obxectivos concretos Que ten que ver todo isto con outras formas de produción, con outros modelos e alimentos máis ligados á terra? Como é que o peso dun obreiro francés do século XIX converteuse nun corpo universal que serve para medir todos os demais corpos?

Sabemos que unha das operacións típicas do colonialismo é a universalización, é máis, o colonialismo baséase na universalización, polo que, vendo que todos os corpos mídense por ese índice, polo menos debería parecernos sospeitoso. Temos que ver até onde levamos o proxecto colonial no corpo e que podemos facer para desaprender iso.

Ademais, mídese a saúde dos corpos en función deste índice.

A gordofobia é unha expresión de odio e a saúde é un dos principais argumentos para soster este odio. En primeiro lugar, o discurso médico é hoxe un estamento incuestionable, cremos que non sabemos nada da saúde do noso corpo, e o médico, vestido con bata branca, é o único que pode dicirnos o bo e o malo. A relación dos habitantes da Idade Media co cura, tal como nós hoxe cos médicos. Queremos ser autónomos e independentes, pero mantemos unha relación xerárquica coa saúde, coma se ese coñecemento fóra totalmente descoñecido.

Que ocorre cando unha persoa grosa acode ao médico?

Como se dixo, a situación de poder é totalmente vertical, e cando os gordos entren á consulta do médico, o médico deducirá que ten diabetes e hipertensión e que probablemente morrerá dun infarto en poucos anos. Supoño que o doutor o saberá axiña que como o vexa vostede. Por tanto, nesta situación, canto é ciencia e canta gordura? O médico, que non mirou máis que as súas análises, non viu máis nada que vostede, pero, como ten prexuízos groseiros, une directamente os corpos grosos e certos males, porque ve ese mesmo corpo como un defecto, como un corpo erróneo, que ten que desaparecer e converterse nun corpo delgado, que, por fin, será feliz.

Tamén dixo que hai que pór en dúbida un dispositivo que constrúa corpos “normais”.

Á hora de traballar a Gordofobia, paréceme máis potente investigar que é o que constrúe un corpo normal e a partir de aí ver por que estou fóra da norma. Por suposto, hai que coñecer toda a violencia que xera a gordofobia e hai que combatela de forma activa, pero creo que hai que destacar que o corpo gordo non é un defecto, non é un problema en si mesmo. Este punto de partida paréceme importante: os nosos corpos son posibles. Pois por que esoutro corpo é un corpo normal? Analizando como se constrúe a normalidade, e despois cuestionando que esoutro corpo é correcto e non o noso, a regra desactívase no momento en que se constrúe.

Hai pouco publicou o fanzine Epistemoloxía rumiante. Podería dicirme de onde proceden estas ideas de rumiantes?

Para empezar, teño unha relación histórica coas vacas. Pertenzo a unha zona rural do sur de Arxentina, dun extenso campo, no que non había máis casas nos arredores da nosa casa, ao longo de moitos quilómetros. Por tanto, sendo neno e adolescente, tiven máis relación coas vacas que cos homes.

De feito, as vacas teñen catro estómagos e utilizan os alimentos ao longo do catro: por iso chámanse rumiantes.

A idea dos rumiantes servíame para pensar na lentitude; interésame moito ese xesto de estar botado, é outra temporalidade. Gustaríame cuestionar si a axilidade, a axilidade e a eficacia son a única forma de facer as cousas. Quería crear unha forma de estar doutra maneira, poéticamente, que polo menos me serve para construír a miña relación co mundo. Quero crer que a lentitude é posible, que podemos vivir noutras temporalidades, e a partir de aí propuxen leste outro método, un pouco lento, un pouco errado, polo menos desde o punto de vista da fecundidade.

Conta vostede unha bonita anécdota sobre a multitude de vacas: como, cando arroxa saraiba, empezan a correr para avisar a todas as vacas que se atopan na pradaría, e daquela todas reúnense baixo acubillo, coas cabezas cara abaixo, para que as pedras non lles golpeen máis que na pel dura.

A vaca nunca está na súa soidade, e para min esa idea é fundamental. Os aliados son fundamentais. Por outra banda, no fanzín hai outra idea: “Non sabes como dicilo, pero estás rumiando”. Quero dicir que non sempre hai unha seguridade e unha claridade absoluta, podes sentir as cousas, pasalas por catro estómagos e ver que salgue despois. A intuición prefire métodos reflexivos, non tanto propósitos. O rumiante pode ser, ademais, un tartamudo: iso é o que se trata, pódese falar a balbuceos, pódese falar sen ter a seguridade total do mundo, pero é importante que esas voces estean presentes. Necesitamos outras voces e temos que ter a oportunidade de crear relatos diferentes, crear relatos novos.