As rúas de Manila non son tan hospitalarias como antes. Non, polo menos, cos que viven na rúa. Desde hai ano e medio apenas se pode ver a un cidadán que durma nas beirarrúas ou esquinas escondidas. O medo estendeuse polas rúas de Manila. Terror. “Imaxina que estás no centro dunha praza, que de súpeto aparecen homes descoñecidos e mátanche a tiros. A Policía non fará nada para pescudar o sucedido, senón que pechará a cuestión ante a sospeita de que se trata dun asunto de drogas. Iso é o que lle pasou ao meu irmán”. Diante do cadaleito, Imelda non sabe que facer. Pasaron dous meses desde o asasinato do seu irmán e non ten diñeiro para pagar o enterro. Imelda e a súa familia viven nos arredores de Manila. Alí, a pobreza ten rostro de muller e de neno. “Coloquei o cadaleito no centro da rúa e empecei a pedir axuda para o enterro”, explica Imelda, avergoñada. Os veciños responderon con calor e puxéronse a xogar a cartas para recadar diñeiro.

En Filipinas a guerra contra a droga ten un nome propio: Oplan tokhang. Rodrigo Duterte pasou un ano e medio desde que o presidente iniciou a cruzada contra o shabu ou a metanfetamina. Desde entón, contabilizáronse 12.500 mortes violentas nas rúas da capital biscaíña. A maioría son execucións ilegais, realizadas pola policía ou por asasinos pagos. O presidente deféndeos con orgullo: "É a miña orde de disparar a matar. Non me preocupan os dereitos humanos. Impórtame un bledo o que digan. Isto é unha guerra contra as drogas”.

Os medios de
comunicación han batallado a Duterte “Donald Trump asiático”. O seu ton draconiano, bambo e agresivo parécese moito á actitude do presidente dos Estados Unidos de América. O xefe do Goberno filipino coñece perfectamente a fina liña entre a legalidade e a ilegalidade. De feito, foi fiscal e durante 22 anos foi alcalde da cidade de Davao, en Pensilvania. Mentres Duterte mandábao, Davao pasou de ser a cidade máis perigosa de Filipinas á máis segura e limpa. O grupo paramilitar “o escuadrón da morte”, coñecido na cidade, matou a 1.400 persoas, entre eles drogadictos, xornalistas e opositores. Dous ex integrantes do escuadrón denunciaron que seguían as ordes de Duterte, pero a xustiza nunca puido demostrar a relación que mantiñan o presidente co grupo paramilitar.

En calquera caso, Duterte presentouse con forza ás eleccións xerais de 2016 “co obxectivo de estender facer en casa a todo o país”. Non era favorito e non tiña esperanzas de gañar votos. Pero os cidadáns estaban fartos da clase política corrupta, precisamente coas familias de sempre que durante décadas gobernaron o país. Os votantes elixiron un rostro que se atopaba fóra do poder político que tiña Manila no poder.

O presidente de Filipinas admitiu, sen vergoña, que sufriu unha adicción aos opiáceos, o que lle causou moita dor. De aí quizá a súa obsesión contra o shabu. E é que a guerra contra a droga ten un carácter sádico desde o principio. A Duterte gústalle alimentar a imaxe dun líder sanguinario e cruel. É difícil crear unha xerarquía entre as excepcións que dixo: "Hitler matou a tres millóns de xudeus. En Filipinas hai tres millóns de drogadictos, todos os mataría encantados” ou “matei aos drogadictos para demostrar á policía que eles tamén son capaces de facer o mesmo” son algunhas das súas polémicas frases.

Ninguén pon en dúbida que o shabu é un problema grave en Filipinas. Unha dose custa 50 céntimos de euro e, segundo os datos facilitados polo Ministerio de Sanidade, tres millóns de persoas consomen alimentos. Con todo, a metanfetamina non se utiliza para o goce. Os mozos novos, os pobres e os que realizan manualidades duras son os que máis consomen. O shabu é unha droga que axuda a manterse activo durante as horas de traballo e moi utilizada entre os artesáns e os taxistas e os jeepney (autobuses colectivos).

A Xeografía xoga un papel importante na estreita relación entre Filipinas e a metanfetamina. De feito, Chinesa é o primeiro país en fabricar o ingrediente necesario para producir shabu, o pseudoefedrín. As selvas do sur de Asia son, ademais, o lugar idóneo para a construción de laboratorios e a xeración de droga. En Filipinas hai 7.641 illas e en moitas zonas non vive ninguén. Quizá por iso, en Filipinas teñen unha lexislación máis flexible en materia de drogas que nos países veciños.

Non hai dúbida de que moitos estamentos do Estado enriquecéronse coa economía paralela que xerou a metanfetamina. En vésperas das eleccións de 2016, por exemplo, as forzas especiais antidrogas denunciaron que os principais candidatos recibiran subvencións de empresarios chineses para concorrer ás eleccións. É máis, o alcalde da cidade, Quezom, foi enviado a prisión porque utilizaba ambulancias locais para transportar a metanfetamina. Eran furgonetas procedentes de China.

“Sei demasiado”
Edwin (nome falso) foi vendedor de metanfetamina durante anos. O camelo controlaba, coa axuda de dous policías, trátaa de droga procedente de distintos barrios de Manila. Hoxe en día, con todo, vive oculto. Edwin cre que os dous policías queren matarlle. “Sei demasiado”, dixo, refuxiándose na habitación dun hotel. “Cando Duterte iniciou a guerra contra a droga, obrigou á policía a facer unha lista dos que estaban salpicados no negocio do shabu. A idea era atrapar o nivel máis baixo da pirámide, é dicir, os consumidores e vendedores de metanfetamina”, explicou cubrindo a cabeza cun abrigo. "Pero os policías que estaban metidos no negocio da droga asustáronse porque esperaban que os seus camelos falasen demasiado. Así, contrataron aos asasinos para que non deixasen rastro”. En palabras de Edwin, o problema non é do consumidor ou do camelo común, senón de quen produce shabu: “Vivimos no Estado de Narko. Dutert non fixo nada para loitar contra os verdadeiros traficantes, sobre todo para atrapar aos grandes empresarios ou grupos que se enriqueceron coa compravenda de metanfetamina”.

Os datos danlle a razón. A maioría dos falecidos pola chamada guerra contra a droga son consumidores correntes, mozos de barrios humildes. Outras moitas están incluídas na lista de vítimas indirectas, na que tamén figuran asasinadas. Foron asasinados por estar nun mal momento nun lugar. E, con todo, a popularidade do presidente aumentou entre os filipinos. As últimas enquisas publicadas polos medios de comunicación sinalan que o 85% da poboación apoia a súa sanguenta campaña. Os seguidores do presidente reúnense todas as semanas nos concertos que realizou a favor do presidente. “Fai falta unha gran coraxe para declarar a guerra á droga e ofrecer un futuro mellor aos nenos de Filipinas. Duterte non é como os demais políticos. Cumpre co seu xuramento e non acepta subornos”, di a famosa cantante pop Mocha Uson.

Os activistas
políticos están aterrorizados co presidente. O sacerdote franciscano Robert Reyes loitou contra a ditadura de Ferdinand Marcos e viviu no exilio durante moitos anos. Ao seu regreso a Filipinas iniciou unha campaña para abolir a pena de morte, que alcanzou o seu obxectivo en 2007. Con todo, a situación actual parécelle moi preocupante: “Isto non é unha guerra contra a droga, é unha caza contra os pobres”. Reis afirmou que o discurso do presidente é tan perigoso como o da clase dirixente socialista. “O que basicamente di é que os drogodependentes ensucian as rúas, quedan feas e por iso hai que quitarllas da vista. É cuestión de estética”. O sacerdote franciscano cre que é un gran erro tratar os comentarios de Duterte como unha broma, é dicir, como un tolo ao presidente. “A política de represión de Duterte non acabará coa guerra contra a droga. Ao principio arremeteu contra os drogadictos, pero logo tentará calar a todas as voces da oposición”.

O medo non é baladí. Miles de consumidores e vendedores de shabas denunciáronse por medo a que lles maten. Os que se arrepinten apúntanse aos centros de rehabilitación. O obxectivo é controlar a dependencia da metanfetamina e sacala “limpa” dela. Pero os métodos son bastante duros. “Métennos en salas de castigo e os primeiros días non podemos saír de elas”, declarou o mozo Mark. O ex contrabandista sobreviviu ao tiroteo. “Viñeron buscarme e saltei pola xanela da miña casa. Ao día seguinte fun a un centro de rehabilitación sen pensalo dúas veces”. Agora está claro e pronto volverá a casa, pero non sente seguro. “Sinto a pantasma da morte na caluga”. O
programa de rehabilitación é quizá o único xesto de humanidade que mostrou o presidente de Filipinas no marco da guerra contra a droga. Un asasino ou un salvador? Dutert teno claro: “Poida que a historia lémbreme como un presidente cruel, pero non me importa”.