Os cacubios chegaron a Euskal Herria.

Achegáronse por primeira vez ao redor da Semana Santa de 2015. Un sexteto acudiu á ikastola Baztan, entre eles dous pais e o seu fillo, un deles menor de idade. Era o ano da Korrika e estiveron en Bilbao na festa do final; quedaron sorprendidos. Nada máis volver dese primeiro contacto, a Korrika volveuse a casa e este ano celebrouse por segunda vez. Ten a dimensión dos Kaxubar, non de aquí, pero volveron a pór en valor a esencia da iniciativa. Ese mesmo ano, chegaron por segunda vez antes do Nafarroa Oinez e puideron coñecer o funcionamento da ikastola.Ocorreu algo interesante. Mentres os pais estaban na reunión, o neno foi introducido na aula. Alí estivo con todos os demais mozos, e despois, no camiño da súa casa, o neno de Kaxubia arroxouno: “Papá, de que non temos unha escola así?”. Pregunta simple, pero difícil resposta.

Di vostede que abriron a escola.

4 de setembro. Non procede de nada. Comezaron a traballar o proxecto educativo. Querían ensinarlle en caixón, pero tamén tiñan que estudar os seus recursos. Xunto coa lingua, pretendían construír un modelo educativo propio e alternativo. Nestes momentos en Polonia está a levarse a cabo unha gran reforma educativa e hai moita xente que non está de acordo coas medidas que se tomaron. Por tanto, moitos pais e nais foron a buscar novos modelos de escola, sacándoos do público. "Esta é a nosa oportunidade!", pensaron os de Kaxubia, "pensemos no que temos e no que queremos". Analizaron o modelo canadense, os países do norte de Europa, as ikastolas… que tiñan un pouco de man.

Que modelo traballaron?

Consta de tres eixos. Por unha banda, a lingua; ensínase por primeira vez en cajubí e a actitude cara a outras linguas tamén é inclusiva. Por outra banda, apostaron polo uso do TIC, que non teñen papel pero que utilizan chromebooks; para poder traballar en rede, entre outras cousas. Por último, faise especial fincapé nas competencias comunicativas, por exemplo un estudo de radio na escola para que os nenos e nenas apliquen o apreso e traballado na radio. Varios axentes da Asociación Jednota de Kaszebs, a Unión de Casubinos, iniciaron o proxecto e presentaron o novo modelo de escola aos seus asociados, obtendo unha acollida mellor do que se pensaba, incluso estendéndoo á sociedade.

Seguiron adiante.

Si. Definiron as materias, atoparon profesores e outras moitas obras, entre elas unha tenda de mobles para convertela nunha escola de restauración. Decidiron mesmo onde colocalo, porque é importante. Gdansk é a capital administrativa, unha gran cidade na que o uso do cacubí non é moi grande. Decidiron, pois, abrir a escola en Wejherowo, onde se di que é a alma dos Kaxubia, onde o uso é máis intenso, e xeograficamente no centro de Kaxubia.

Que presenza terá o cachalote?

A lei esixe que o polaco, como lingua, impártase cinco horas á semana. Eles, entón, decidiron dedicar cinco horas máis ao Kaxube, coa intención de igualar as dúas linguas. No modelo público, o cacubí é opcional e tárdase tres horas á semana. Por tanto, hai unha diferenza. En canto ao resto de materias, este ano impartiranse informática, medio ambiente, música e plástica en caixeiro, o 50% das materias. En canto ao profesorado, o 80% é falante de Kaxubia, e o resto comprometeuse a aprender en Kaxubí, e para iso puxeron en marcha un programa.

Cantos son os cacubieses falantes?

Hai 108.000 cacubieras falantes. Pola contra, os que se identifican como cacubios son 250.000. Todos están na mesma rexión, en Pomerania. En Canadá hai unha comunidade de exiliados, de segunda ou terceira xeración, e alí tamén imparten clases de cacubés. Por outra banda, un asunto que merece ser tido en conta: o kaxubiano é unha lingua eslava, non lonxe do polaco, como o catalán do castelán, por exemplo. Iso é o que teñen a favor e en contra. En contra, porque até agora se lle considerou dialecto. A favor, pola facilidade coa que se aprende.

Cal é o obxectivo dos que puxeron en marcha a escola?

Fortalecer a comunidade lingüística a través da escola. Achegáronse á escola familias que non eran falantes de kaxubí –pais, nenos e profesores–, e con elas queren fortalecer a comunidade. Cando estivemos alí, a principios de setembro, eran vinte alumnos. Pois eran 30 a finais de mes, xa que en Polonia a matriculación está aberta durante todo o mes de setembro. Teñen unha oferta de Educación Primaria, de 5 a 12 anos, dividida en tres aulas, por ciclos, como é o caso de moitas escolas dos nosos pobos. Cabe destacar que grazas ao traballo realizado han conseguido entrar na rede pública escolar a partir de xaneiro de 2018.

Até que punto ten presenza o cacubier en Polonia?

Vivindo en Varsovia ou Poznan, preguntando polas minorías, a maioría dicían que Polonia é un país homoxéneo, todos brancos, todos católicos… estereotipos! Talvez falábase dos silesianos. Ninguén me falaba dos Kaxubios. Cando eu dicía, recollía respostas como “E os cacubios?”, eles mesmos “Son vellos… É un dialecto… Está a perderse…”. En cambio, o único idioma recoñecido en Polonia é o kaxubí, que foi recoñecido en 2005. Grazas a iso, os Concellos contan con subvencións para o ensino do Kaxube nas escolas, para a colocación de sinais de tráfico nas dúas linguas, etc. Non é como a nosa oficialidade, pero é un paso.

Que datos de uso son?

En Wejherowo o uso é do 25%. Periferia 10%. Con todo, é difícil de medir, xa que hai moitos falantes pasivos que entenden pero non falan. En moitas familias pásase que os vellos saben falar no caixón, pero non os outros. E dando clases na escola durante tres horas... Pódese perder o idioma en dúas xeracións.

Está o cacubui na perilla para perderse?

O eúscaro está en perigo de perderse? Non... ou nalgúns lugares de Navarra, por exemplo. A perspectiva. Creo que o traballo que se levou a cabo na década dos últimos anos na asociación Kaxubarren Batasuna e na radio Kaszebe, que conta con 150.000 oíntes, en polaco e en cajubí, espertou a conciencia. Por exemplo, todos os anos realizan un concurso de maquetas idurico e teñen unha biblioteca itinerante de obras de cajubín, entre outras. Tamén hai riscos, con todo…

Que queres dicir?

O feito de ser un cajubino diverso non ten nada que ver co idioma. É dicir, o ex primeiro ministro polaco, Donald Tusk, é un cocovid e membro da maior asociación de cacubios, pero non teñen interese nas iniciativas polo idioma, só no folclore. Aí está o choque. De todos os xeitos, alén dos obstáculos sempre hai oportunidades.