Jesús Jara e Patricia Raijenstein compleméntanse. Estudou música informática en Alemaña, e ao seu regreso deuse conta de que case non había ningún taller no que se ensinase a facer música electrónica. Entón ocorréuselle crear a Escola de Oficios Electrosonoros. “O nome significa que traballamos a tecnoloxía, o son e a electrónica, pero non somos só unha escola de DJ que fai música para a danza. Así mesmo, a palabra oficio ten unha connotación popular, fai un xesto a algo que é comprensible para todos”. Á hora de deseñar o proxecto contactou con Raijenstein, quen introduciu outras capas como o xénero ou a educación artística. Entre os dous realizaron un curso multidisciplinar.

Por que creastes un curso destas características?

Jesús Jara: Cando empezas a analizar a historia da electrónica, dásche conta de que non hai mulleres en ningures. Como sería imperdoable cometer o mesmo erro no noso curso, decidimos pór ás mulleres no centro. Por tanto, ensinamos a facer música utilizando a tecnoloxía, pero baseándonos nos traballos das mulleres que foron claves no desenvolvemento da electrónica. Contamos a vida de seis mulleres que chamamos “pioneiras”, explicando por que foron tan importantes, que achegaron…

Patricia Raijenstein: Queremos sacar á luz esas outras historias que non teñen cabida na historia oficial, porque moita xente sente identificada con elas e sérvelles para empoderarlas. Hai unha chea de mulleres pioneiras, pero de momento baseámonos en seis. Pauline Oliveros, por exemplo, inventou o concepto de deep listening porque fala de escoitar, desnaturalizando o son, mesmo para quen non son músicos. De aí xorden novas posibilidades de tonalidade para a electrónica, de súpeto aprendes a escoitar doutra maneira. Destaca tamén Wendy Carlos, que fixo a banda sonora da película A Clockwork Orange, mesturando a música clásica tradicional con sintetizadores.

J. Xara: Por exemplo, Sister Rosetta Tharpe. Precursor do rock’n’roll e, ademais, negro.

P. Raijenstein: Outra é Delia Derbyshire, unha marabillosa música que fixo o intruso da serie Dr. Who, modelando sons con cinta magnética. Ou Bebe Barron, que compuña coas máquinas construídas polo seu marido Luís Barrón.

Tamén le dais importancia á manualidade. No curso ensinades a realizar sintetizadores básicos.

J. Xara: Na escena electrónica destaca unha determinada figura do músico: home, occidental, branco, heteroxéneo e sen ningunha disfunción. As ferramentas que se utilizan, case sempre, están feitas de software privado, custosas, inaccesibles para moitos. E poucos traballan de forma transparente, explicando como chegou a facer o que fai. Reivindicamos o contrario deste modelo. Feixe ti mesmo as túas propias ferramentas e que a experimentación sexa parte máis do proceso de creación de música electrónica.

P. Raijenstein: Estas ideas interésannos: O Do It Yourself, o empoderamiento persoal… Ao falar coa tecnoloxía, é fundamental saber que sempre chegará un momento de frustración, pero compartindo cos demais que se pode facer fronte a iso. Equivocarse é unha forma de experimentar e de chegar a outros lugares. É moi bonito o erro, porque de aí se pode entender a música como nunca se entende desde o solfexo ou a academia. Preferimos aprender intuitivo e colaborativo, que baseándonos na esixencia extrema ou a penalización. Tamén queremos romper dicotomías: corpo e intelixencia, expertos e amateurs, homes e mulleres, teoría e práctica…

Lembrei escoitándovos o documental Europe in 8 bits. Nela aparecen músicos europeos que constrúen instrumentos reciclando artefactos e creando chiptunes como as vellas videoconsolas.

P. Raijenstein: Non é só un movemento europeo. En América do Sur, por exemplo, en Colombia, hai unha escena de ruído tremenda, moi poética, por certo. Interésame moitísimo a visión poética da tecnoloxía, xa que, a pesar de ser un pensamento científico concreto, xera novas oportunidades para relacionarse cos demais.

J. Xara: O artista chileno Corazón de Robota lembrou que o mundo está cheo de correntes artísticas e que agora é máis valioso que nunca atopar unha forma propia de facer música. A nosa liña coincide con esta idea. Non ensinamos electrónica utilizando a aplicación Ableton Live, porque a propia ferramenta condiciona moitas cousas: comprar unha tecnoloxía determinada, gastar un diñeiro… Pola contra, si fabricas ti mesmo o que necesitas, seguramente serache máis fácil atopar unha voz propia diferente á do resto.

P. Raijenstein: Seguramente non todos os participantes no curso terminarán de facer música, pero no camiño atoparán novas formas. E outra cuestión fundamental: escoitar. Vivimos nun mundo audiovisual e é moi interesante a visión visual, pero quizá deberiamos prestar máis atención a escoitarnos a nós mesmos e aos demais.

O primeiro exercicio do curso foi escoitar os sons da contorna, si non me equivoco. Que relación existe entre escóitaa activa e a música electrónica?

J. Xara: Temos que aprender a escoitar en todos os niveis. Mire, si non, a Donald Trump, ou a Cataluña e a Madrid. Igualmente no ámbito artístico. Debemos abrir a mente e os oídos para non xulgar previamente os sons que nos chegan. Nos talleres con mozos que facemos en Madrid pómoslles un mashup de cancións pop que escoitaron mil veces, para que se decaten de que non estiveron escoitando música, senón letra. Nunca se fixaron na riqueza sonora que hai nestas cancións. Os exercicios de audición activa que realizamos ao comezo dos cursos tamén van nesa liña. Ábrennos a mente e empezamos a escoitar sons que non adoitamos escoitar: uns máis ruidosos, outros máis intensos, máis exixentes… Sons que nunca se poden atopar nunha produción medida e calculada de Rihanna.

P. Raijenstein: A clave é aprender a recoñecer os sons que nos rodean. Os exercicios de escoita axudan a coñecer mellor a paisaxe sonora da contorna, a atopar ritmos inéditos, a valorar a ecoloxía acústica das cidades… E, por suposto, a valorar mellor as pezas musicais que supostamente son para o público culto.

Escóitaa activa, a ecoloxía acústica… son conceptos que poucas veces se mencionan no ensino musical convencional.

J. Xara: No conservatorio, escoitar é unha ferramenta para entender mellor a peza que estás a interpretar. Todo depende da interpretación. En cambio, Pauline Oliveros propón que o oínte tamén forma parte da obra, xa que está a escoitar. Este concepto de escoita vai máis aló da interpretación. E si saímos do marco da música tradicional, nin que dicir ten, non hai educación regrada nin regrada que che obrigue a ouvir o son dun tren ou o dunha cidade, salvo a R. Algúns experimentos realizados por Murray Schafer.

P. Raijenstein: Bo, até Oliveros fixo algo. Pero o problema de fondo é o modelo educativo. Os alumnos teñen que escoitar obrigatoriamente ao profesor, pero non ao revés. Esta educación xerárquica e pasiva é unha falta de respecto cara ao alumnado. Nós vimos do activismo e da educación contemporánea innovadora, e parécenos imprescindible escoitar ao alumnado. A información que pode haber nunha clase é moi variada. Nós temos unha información, cada alumno ten outra, é moi valiosa, e sería unha pena perdela polo feito de que só teñamos que falar máis. Escoitando a todos os participantes, as clases enriquécense moito, adoptan moitos máis matices. En lugar dun bloque estático, convértense en algo máis adaptable.

A música electrónica asociouse a miúdo co ambiente nocturno e as drogas. É dicir, con puro entretemento. Queren oporse a ese prexuízo?

J. Xara: Totalmente. O proxecto baséase en facer a música electrónica o máis accesible posible para todos, porque como cultura é un dereito universal. Este punto de vista tamén é importante cando se fai a historia da electrónica: si unha noite xuntáronse nunha discoteca para reunir a un grupo de xente e facer algo innovador, iso forma parte da historia da música deste país, e debe entenderse como un feito cultural, non só como algo feito por uns desfasados para divertirse.

P. Raijenstein: A electrónica é unha cultura contemporánea. Logo é certo que a conta ten moitas arestas, porque por exemplo, a música electrónica asóciase á comunidade LGTBQ co ambiente nocturno, enténdeno como unha ferramenta para construír a identidade.

Analizar por que a electrónica tivo un éxito tan tardío en Euskal Herria dá para unha tese. O estigma que ten en si mesmo recibe outras connotacións nunha situación de conflito.

P. Raijenstein: Os meus recordos da escena electrónica de aquí son dun ambiente moi underground. Algo parecido sucedeu con “A Ruta do Bacallau”. Foi un movemento sonoro interesante, pero aos poucos se masificó e se estigmatizó. A xente ía en coche dunha discoteca a outra completamente drogada e, por suposto, moitos morreron na estrada. Aí xurdiron iconas como Chimo Bayo. Para uns é un xenio e para outros é o contrario. Pero naquela atmosfera había, por exemplo, unha gran influencia de Kraftwerk. E si analízalo desde un punto de vista artístico, máis aló do tema das drogas, xurdiron sons moi interesantes e tamén espazos comunitarios moi fortes.

Que plans tedes?

J. Xara: Partimos da perspectiva de xénero, pero como buscamos a diversidade, temos máis liñas. Estamos a analizar o desenvolvemento da música electrónica na comunidade LGTBQ e como, en certa medida, a electrónica correspóndelles desde as súas orixes, debido aos negros gais que se movían nos primeiros clubs de Chicago. Así mesmo, queremos achegar a electrónica ás persoas con diversidade funcional e atopar outras pioneiras que, como atopamos ás mulleres pioneiras, sírvanlles de modelo. Á fin e ao cabo, queremos falar de electrónica con esa xente que non sente chamada a crear cancións.

P. Raijenstein: A cultura, a música e a historia crean identidades, novas posibilidades de ser. Por tanto, a creación de novas genealogía na historia da música electrónica é unha oportunidade para crear identidades máis diversas.

J. Xara: Tamén nos puxemos en contacto con Casa Árabe de Madrid, porque temos ganas de atopar referentes máis aló de Europa e EEUU, para traballar con xente allea á cultura occidental. Temos que achegarnos con menos ambición e máis respecto. Imos analizar que expresións da música electrónica existen nos países árabes e que similitudes teñen coas de Europa. Sabemos, por exemplo, que no tema do feminismo non podemos ir cos nosos esquemas occidentais.

P. Raijenstein: O mundo árabe está moi estigmatizado e estereotipado. Temos que analizar máis a algunhas feministas árabes. Máis que nunca, tócanos escoitar, no máis amplo sentido da palabra.