Nun país que se considera exemplar, a ultradereita xa entrou no Bundestag, onde se atopa agora. Case todas as análises postelectorais centran a súa atención na política do Goberno de Berlín con respecto aos estranxeiros para explicar o auxe do partido xenófobo. Unha análise dunha soa mirada, sen dúbida. A pesar de ser un tema de gran importancia, a política de asilo non foi o único factor para explicar o aumento da voz radical. Na exitosa Alemaña, a deterioración da realidade socioeconómica é evidente.

Non se pode negar que o dinamismo que existe no seo da creación de emprego é extraordinario e que, en xeral, nos últimos tempos produciuse un incremento salarial medio. O principal país europeo soubo aproveitar as bonificacións xeradas pola eurozona na última década e media. Por exemplo, conseguiu rebaixar a taxa de paro desde o 8,5% en 2007 até o 4,4% en 2016, en plena crise económica.

Con todo, estes datos macroeconómicos positivos non frearon o desgaste da situación laboral e social recente. Alemaña tamén é o país do declive da cohesión social e das desigualdades crecentes, arrebatado pola austera política e as medidas de axuste do Goberno de Angela Merkel. Como mostra das fortes desigualdades existentes no país, o índice Gini alemán –coeficiente– sitúase entre os máis altos da Unión Europea. É máis, a diverxencia de rendas da sociedade vai en aumento. A crise reforzou a concentración da renda e da riqueza en Euskadi. O 10% da sociedade tiña o 65% da riqueza total en 2016, segundo datos de Credit Suiss. No outro extremo, o 15% da poboación (máis de 12 millóns de persoas) vivía baixo o limiar da pobreza en 2015. No país dos millonarios hai millóns de pobres, que paradoxo!

Doutra banda, a análise do mercado laboral tampouco mostra mellor situación. A creación de emprego foi rápida nos últimos tempos, pero a calidade de moitos novos empregos é moi débil. Os empregos coñecidos como minijobos temporais ou a tempo parcial e cun salario moi baixo despregáronse con gran rapidez. O ano pasado empregáronse nesta categoría 11 millóns de traballadores, o que supón un 26,7% do total de emprego. E máis de 2.000 millóns de persoas están obrigadas a realizar un traballo, ao que ven obrigados pola precariedade a tempo parcial e os baixos salarios.

O alemán Oliver Nachtwey realizou unha fotografía e unha análise desta crúa realidade no seu último libro, A sociedade da caída. Segundo a tese deste autor, desde a década de 1970 o ascensor social ha tomado unha dirección contraria nos países occidentais, así como no seu propio país, onde a precariedade e a polarización social son o pan de cada día. E, con todo, a sociedade alemá considérase a si mesma a sociedade do ascenso. Pero coa Gran Recesión estamos no capitalismo post-crecemento e estanse esgotando os recursos e a vontade da integración social.

Nachtwey insiste en que houbo unha modernización reformada, pero que foi retrógrada. De feito, a liberdade social e a desregulación económica danse conxuntamente: aínda que se deron pasos a favor da igualdade, no ámbito económico déronse pasos atrás. Por exemplo, as mulleres teñen unha maior presenza no mercado laboral pero sofren máis precariedade. En Alemaña, a tensión entre o capitalismo e a democracia, entre a liberdade e a igualdade, segue aumentando, provocando novas formas de conflito. Por iso, na sociedade do descenso a alienación política xera apatía e xenofobia, pero tamén novas formas de protesta cidadá.