A terceira edición do Festival de Música Contemporánea de Navarra celebrouse no mes de setembro. Recordo que en relación á presentación da primeira ou, si non, así o lembro eu, o compositor e crítico musical Mikel Chamizo sacou un tuit denunciando o seguinte (5 de agosto de 2015): “Asociación Vasca de X: sempre hai moitos navarros. Asociación Navarra de X: só navarros”. Vino, aínda que non o lembraba, e contestei: “A solución pode ser a creación de Euskotarren Nafar Elkartea”. Con todo, o feito de non esquecer a queixa de Chamizo denota que me tocou e que me fixo pensar desde entón. Pódense argumentar razóns sociopolíticas, pódese dicir que as asociacións ou institucións navarras denúncianse a si mesmas como subconjuntos, cunha especie de subordinación; en Navarra tamén se pode falar da escaseza e persecución da vasquidad para necesitar apoio externo (ou, como cada unha vive a súa pertenza, non tan alleo). Todas elas non privan da inxustiza do desequilibrio denunciado por Mikel Chamizo, nin do interesado en moitos dos casos.

Vivimos comodamente tendo en conta onde moitos navarros nos ían a dar eco, sen preocuparnos por ampliar e alimentar as nosas propias redes; e nas que tivemos (e nestes dous últimos anos o vento soprounos) debemos reflexionar sobre se estamos a xogar con reciprocidad.

Vivimos comodamente aos escritores navarros que traballamos en eúscaro, a pesar de que as nosas institucións públicas e as nosas empresas débiles non pagaron premios, bolsas, bolsas de viaxe, etc., porque, si tocounos ou non, recibíronnos as institucións literarias da CAPV, durante o período de tempo que durou o campo. O abandono de Navarra deixou en mans doutros a responsabilidade de xulgar a calidade das letras do país. O recoñecemento a escritores navarros chegou, por exemplo, de premios como os Premios Euskadi de literatura. O ano pasado, por exemplo, un poeta pamplonés gañou, cunha novela, o Premio Euskadi de Literatura na modalidade de eúscaro que concede o Departamento de Cultura do Goberno Vasco. Non foi o único navarro que recibiu o Premio Euskadi 2016. A obra Ulises de James Joyce, traducida polo navarro Xabier Olarra na editorial Igela, con sede en Pamplona, obtivo a modalidade de tradución de devandito premio. Na categoría de ensaio en castelán, o premio recaeu en Fernando Mikelarena, de Bera.

Parece claro que o labor de legitimación e prestixio da literatura navarra ha chegado da man de institucións alleas a Navarra. Si o novo Goberno (tal e como prometeu recentemente Javier Esparza, en 2019, cando el chega á presidencia, antes de botar ao lixo todos os avances en favor do eúscaro) quixese intervir, digamos, convocando premios, bolsas ou bolsas de viaxe (para exportar a cultura vasca), e sacando todo ese traballo dunha postura cómoda para que outro o faga, teriamos que inventar algún mecanismo para agradecer a hospitalidade destes anos. Non sería mala idea empezar co financiamento común unha especie de confederación do que ten que ver coa cultura vasca, unha institución común. Si non é por aí, as asociacións, e si acabamos duplicados, coa posibilidade de pescar nun ou outro, non o sexamos só os navarros. Lembremos como (como todos vimos algún caso), incluso os creadores navarristas navarros do castelán, mesmo nunha antoloxía/catálogo/exposición, ou cando a CAPV puxo diñeiro/infraestrutura, resígnase e non fai chasquidos (coma se a situación fose contraria).