“A implantación da participación mixta no deporte escolar non significa que sexa a mellor maneira de promover a igualdade de mulleres e homes en si mesma, sobre todo polas mensaxes extremas que reciben todos os nenos e nenas da contorna sobre o feito de ser muller e home no proceso de socialización, polo carácter masculino que ten o ámbito deportivo e polas limitacións que teñen as educadoras para traballar a coeducación”, podemos ler na introdución da informe Participación mixta ou distribuída de nenos e nenas no deporte escolar: proposta baseada en datos (pdf). E ao final: “No deporte escolar mantemos a opinión de que os nenos e nenas xoguen por separado. É certo que os modelos intermedios poden ser moi axeitados, por exemplo, xogar en actividades especiais (orientación, piragüismo, deporte rural…) de forma conxunta e dividida en deportes colectivos. Con todo, ese modelo debería estar dentro dunha estratexia ou modelo educativo integral”. O informe foi elaborado pola consultora Avento, que respondeu a senllas peticións dos concellos de Hernani e Pasaia. Tendo en conta a actuación dos dous municipios e doutros centros de Astigarraga, Beasain, Zumaia e Gipuzkoa, os autores do informe sinalan que non coñeceron experiencias que propicien que o modelo mixto aumente a participación das mozas, pero si as que fixeron o contrario.

Contámoslle a Ainhoa Azurmendi, membro da empresa Avento, que nos sorprendeu a principal conclusión do informe, que non criamos que fixese tan clara a súa aposta pola separación de mozos e mozas. “Non es o único”, contéstanos. “A xente pensa que, sendo defensora da igualdade, teño que ser partidaria da participación mixta. Non son absolutista, hai que revisar permanentemente o tema do deporte escolar, pero a día de hoxe non creo que o modelo mixto sexa o axeitado. Non estamos dispostos a responder o reto”.

O balón, de mozos a mozos

Fálanos do deporte non formal, da actividade que realizamos espontaneamente desde que somos pequenos, por puro pracer; e de como, en xeral, como noutros ámbitos da sociedade, tamén no deporte, na maioría dos casos, o espazo público ocúpano os mozos. Porque tradicionalmente o deporte é o espazo dos homes. Falounos do proceso de socialización, do empoderamiento do corpo, da influencia da familia na práctica do deporte, do que a contorna espera de nós, dos estereotipos… e de como todo iso inflúe na relación das mozas co deporte.

Azurmendi percibiu o mesmo que na actividade non formal no deporte escolar, especialmente nos deportes de equipo: “Os mozos toman o protagonismo e moitas veces as mozas deixan o seu espazo sen discutilo”. Os técnicos da Aventura observaron en Pasaia-Lezo catro partidos de equipos mixtos de categoría benjamín, dúas de balonmán e dous de fútbol, respectivamente. E déronse conta, entre outras cousas, de que a maioría dos pases foron entre mozos e que nove do dez goles foron anotados por eles mesmos. Ademais, os mozos mostraron máis comportamentos de iniciativa que as mozas; por exemplo, tras perder o balón as mozas non loitaban por recuperalo, as mozas, xeralmente decepcionadas ao facer o xesto de que os mozos collesen o balón. “Estas actitudes son reflexo da sociedade, do deas-empoderamiento do corpo e do espazo das mulleres”, sinala o informe.

A necesidade de educar aos educadores

Azurmendi explícanos que moitos pais e nais mostraron a súa opinión sobre o modelo mixto, xa que a súa filla cuadrilan e os mozos non poden entender a separación no deporte escolar. “O pan de hoxe é a fame de mañá, porque cando cheguen ás cadetes non poderán seguir xogando xuntos”, díxonos. Azurmendi opinou que si se quere pór un modelo mixto, habería que dar a volta a toda a traxectoria deportiva, e que non estamos nese punto. Por exemplo, non se pode dicir que a perspectiva de xénero estea integrada no sistema educativo. “Desgraciadamente, a perspectiva de xénero non está totalmente integrada no currículo”.

Azurmendi di que os expertos, profesores, educadores e monitores que traballan en torno ao deporte escolar non teñen coñecementos suficientes sobre coeducación. Non se trata só de buscar unha participación equilibrada de mozos e chicas; hai que ter en conta moitos elementos: comentarios, miradas, bromas, orientación sexual dos xogadores, xestión de situacións de acoso... “A coeducación non é confundir a mozos e chicas e acabouse”. Tamén hai mozos que xogan en equipos masculinos pero queren pasar ao modelo mixto porque “quizais non se identifican co modelo de masculinidad competitiva”. Neste sentido, hai que sinalar que os mozos tamén sofren a discriminación entre os mozos por diferentes motivos. “Non quero dicir que as mulleres non nos guste a competición!”, acláranos.

Itsaso Nabaskues

“A pregunta non é si o modelo ten que ser diferenciado ou mixto, senón si o que temos en vigor é adecuado para profundar na coeducación”

O futbolista da Real Sociedade, Athletic Club e Oiartzun, ata que unha lesión lle obrigou a retirarse da liga BBVA, foi fichado por Itsaso Nabaskues. Actualmente está vinculada ao traballo de investigación en materia de igualdade de xénero.

Publicou varios artigos de opinión sobre o fútbol feminino e o deporte escolar. Deporte escolar: Para quen deporte? en (Klitto! O 25-10-2016) móstrase crítico, entre outras cousas, sobre a separación de nenos e nenas aos 10 anos.

Por que separarnos si están todos xuntos na escola e fan a educación física xuntos? Está claro que hai moito traballo por facer en materia de coeducación, que hai que discutir: É igual a participación de mozos e mozas na educación física? Ou teñen protagonismo os mozos? Repítense as actitudes que se dan no deporte escolar? Quizá no deporte escolar deberíase dar máis importancia á coeducación e non tanto á aprendizaxe das normas de fútbol, baloncesto ou balonmán.

No citado artigo preguntaba quen decide que hai que facer eses tres deportes “típicos”…

Eu creo que a pregunta non é si o deporte escolar debe ser especializado ou mixto, senón si as actividades que realizamos son axeitadas para garantir a participación educativa de nenas e nenos, para profundar na coeducación. E talvez ese tres deportes non sexan os máis axeitados para iso. Non hai lei que obrigue a este tres deportes no deporte escolar. Por que teñen tanta importancia entón? Están implicados intereses que transcenden os obxectivos educativos?

Á fin e ao cabo, ao separarse, os nenos e nenas aprenden que deben estar especializados. É certo que o modelo mixto neste momento non se pode incorporar a todos os niveis e deportes; por exemplo, si o deporte escolar prolóngase até os 16 anos, tamén poderiamos xogar xuntos en clubs, pero din que biológicamente somos moi diferentes…

Iso é todo. Ten sentido que mozos e mozas xoguen xuntos si sepáranse aos 16 anos?

Separaranme si tómome a ruta do rendemento. Si vou a un grupo de tempo libre xogaría cos mozos na pa. No hockey sobre xeo, chicas e mozos adestran xuntos, en atletismo… Tendo en conta que o 10% da poboación toca o deporte de rendemento, a quen se deben satisfacer os intereses, do 10% ou do 90% restante?

Con todo, unha cousa: tendo en conta a miña experiencia como monitor no deporte escolar [en Lezo], e aínda recoñecendo que o xénero é unha variable moi importante, diría, en xeral, que o protagonismo que vai ter dentro do grupo depende da habilidade de cada cal, sexa ou non máis hábil, do que depende, sobre todo, o ser marxinado ou integrado. Doutra banda, moita xente pode sentirse excluída, porque ten unha discapacidade, pola orientación sexual…

Respecto da figura do monitor, cre que hai bastante experiencia en coeducación?

En concreto, no campus de Vitoria-Gasteiz estamos a realizar un estudo sobre iso, con profesores e alumnos de educación física, e habemos visto que teñen nocións tradicionais sobre a inclusión e a destreza, e que non senten capaces de responder os retos do futuro cando son observadores. Aínda que mostran unha actitude positiva, teñen limitacións. Por que os mozos e as mozas deben estar separados? Como se pode impulsar a participación de nenos e nenas con diferentes habilidades?. Temos que reflexionar sobre moitas cousas.

Por certo: aos monitores adóitaselles chamar “adestradores”, o que demostra que asociamos o deporte escolar á competición.

Temos moi interiorizados algúns esquemas, cravados no subconsciente.

Así é. Como non coñecemos ningún outro modelo de facer as cousas, non somos tan conscientes das consecuencias, nin vemos a necesidade de cambiar. “Ás mozas non lles gusta o deporte”. Iso non é así, non é algo xenético, é algo apreso. As cousas que temos no subconsciente son as máis perigosas, porque nin sequera nos damos conta das consecuencias.

O deporte, en concreto o fútbol, pode ser unha ferramenta eficaz para transmitir valores educativos, polo menos si trabállase adecuadamente…

Efectivamente, non digo que haxa que boicotear ao fútbol, senón que hai que ser consciente do ton masculino que ten, e hai que traballar para corrixir posibles comportamentos erróneos, para non sentirse discriminado… Pode ser unha ferramenta eficaz para profundar nas relacións e subvertir estereotipos, pero non si estrutúrase só en función da habilidade.

En moitas ocasións, entre os compañeiros de traballo falamos de que, ademais do fútbol, o baloncesto e o balonmán, deberiamos traballar outros deportes para profundar na coeducación, pero hai pais e nais que llo toman con receo. É unha pena.