Porque «cando a hexemonía está cercada, cando se ataca a paisaxe política, hai pouca tolerancia á complexidade dos significados». E sen esa complexidade. Sen realizar lecturas localizadas nin precisas. Non hai avances posibles. Con todo, en case todos os debates de Nafarroa Garaia –e de EH– isto é un gran ausente: a complexidade: os dossieres non os elaboramos e analizámolos de maneira axeitada, resúltanos moito máis cómodo e práctico estar a repetir os mesmos eslóganes durante tres ou catro décadas. E mentres tanto pasan os novos cursos, as campañas de matriculación, os informes de uso do eúscaro, os regulamentos.

Demografía e dereitos lingüísticos

Deberiamos mirar á demografía antes de empezar a discutir sobre calquera política pública.

A poboación de Navarra está a envellecer considerablemente desde fai 35 anos. Como consecuencia, o número de persoas adultas e maiores é cada vez maior, o de nenos é menor –só o 26% das familias ten nenos-. A taxa de natalidade por muller é de 1,46, para un crecemento nulo sería de 2,1. Sen a chegada dos inmigrantes, a poboación de Navarra descendería desde hai uns anos. E é que o país está a recibir cada vez menos inmigrantes. A estimación da poboación 2014-2029 é do -0,2% (Instituto Navarro de Estatística).

Aplicado ao territorio, a Comarca de Pamplona está a gañar poboación. Os territorios de fóra do centro da Comarca de Pamplona están a perder poboación. En aplicación destes datos ao tres réximes lingüísticos de Navarra, as conclusións son as seguintes: Si en 1991 o 10,91% da poboación vivía na Zona Vascófona, en 2011 vivía o 9,25%; na Zona Mixta pasouse do 52,28% ao 56,39%; na Zona Non Vascófona, do 36,81% ao 34,37%. Estes datos non teñen en conta que en xuño de 2017 44 municipios pasaron de zona non vascófona a zona mixta. 40.000 habitantes máis, por tanto, a zona mixta ten unha poboación de 400.000 habitantes (Navarra conta cunha poboación total de 644.000 habitantes).

As figuras do eúscaro teñen lugar na Comarca de Pamplona, a zona máis dinámica demográfica, económica e socialmente: alí é onde o eúscaro ten máis falantes, alí están as kalapitas da política lingüística que se xeran (sexan as relacionadas coas escolas infantís de Pamplona, sexa que Cizur Menor quere saír da zona mixta, xa que os pais dunha escola queren liñas do modelo A e D en dous centros distintos, sexa un desprezo histórico ao modelo Á Á Euskalgintza).

En canto á idade (Enquisa sociolingüística 2011) –lembrando unha vez máis que os nenos son o tramo máis pequeno da pirámide–, o 30% das persoas de entre 5 e 14 anos son bilingües, fronte ao 7,91% das persoas maiores de 65 anos. E a porcentaxe de bilingües perceptores é do 16,46% entre 5 e 14 anos e do 6% entre maiores de 65 anos. O dato dos castellanohablantes é máis plástico: Entre 5 e 14 o monolingüe é do 51%, mentres que entre os maiores de 65 supón o 84%. O eúscaro é unha lingua dos mozos, dos nenos.

Un dato plástico: Pamplona conta con 169.000 habitantes maiores de 16 anos. Deles, 15.000 (9,1%) son bilingües, un 9,3% son bilingües perceptores e un 81,7% son simples castellanohablantes.

Conclusión: traballo

Do mesmo xeito que coa demografía, e de forma detallada, deberiamos analizar todos os eixos que teñen que ver co presente da lingua –até que punto podemos utilizalos nas nosas relacións coas institucións públicas, na UPNA, na Formación Profesional, no comercio, como funciona a transmisión, como se relaciona co urbanismo–. Unha vez traballadas as evolucións de todas elas, deberiamos mirar cara a sociedades bilingües que poidan parecerse á nosa (Valencia, Baleares en particular, pero tamén á CAV, Cataluña ou Galicia en particular). Pensade en como podemos traballar as zancudas de alá na nosa contorna.

Só despois teriamos que traballar o que nos gustaría no futuro, que discurso e estratexia queremos para chegar onde queremos. En Ostantzean podemos inventar novos lemas, pero a realidade e as prácticas e relatos da xente en eúscaro e nos estudos de idiomas pensaranse e difundirán noutros lugares: nin do eúscaro, nin do eúscaro.