En 1998 asinouse o Tratado de Róterdan que establece a obrigatoriedade de informar dos riscos aos compradores nas transaccións internacionais de sustancias químicas perigosas. O Pacto, ao amparo da Organización das Nacións Unidas, celebra cada ano o seu congreso, no que se reúnen coas autoridades nacionais, por unha banda, representantes da industria e, por outro, organizacións que regulan as materias contaminantes e fomentan a prohibición.

Desde os seus inicios, a prohibición do amianto é un dos temas máis conflitivos do Pacto de Róterdan, coa participación da Organización de Alerta de Enfermidade do Amianto (ADAO polas súas siglas en inglés), que reúne ás vítimas do contaxio entre os seus militantes. Nas conferencias de 2017 faltaba un rostro coñecido na representación de ADAO, Robert Moore. Uns meses antes sóubose que o que se consideraba un fervente guerreiro anticontaminación era en realidade un espía do outro lado da mesa, da patronal do asbesto.

Linda Reinstein, unha das fundadoras de ADAO, perdeu ao seu marido en 2006 ao ser arrastrada por un mesotelioma de traballo, o cancro causado polas fibras de amianto. “A nosa asociación –dixo ao diario Montreal Gazette– gastou miles de dólares en balde para convencer e pagar a Rob Moore. Con todo, a dor de ser traizoados é máis forte que a perda de diñeiro. É terrible, imposible de perdoar, ver a un home como el sucedendo nunha asemblea de vítimas da asbestosis. Non sufrimos o suficiente?”.

Utilizando a acreditación legal de cineasta, Moore achegouse por primeira vez á Secretaría Internacional para a Prohibición do Amianto (ÍAS, polas súas siglas en inglés) en Londres. Entre os seus membros máis coñecidos figuraría como un incansable activista contra o amianto. Coa escusa do documental que se preparaba sobre o tema, o movemento infiltrouse nas reunións de grupos que ten en todo o mundo, recolleu información detallada sobre os plans e desprazamentos dos líderes, participou en congresos públicos e chegou a representar ás organizacións que espía.

UU., Adao, e tamén entre os militantes de Canadá. A veterana canadense Kathleen Ruff cóntalle á xornalista como atopou a Moore nun congreso en Tailandia. O propio Ruff axudoulle a conseguir as súas credenciais para a edición de 2015 do Tratado de Róterdan. Lembra que facía moitas preguntas sobre as fontes de financiamento do movemento e como lle pediu que mediase –e o militante difícil e sabio negouno– cos funcionarios que tiñan relación cos anti-amianto dentro do goberno de Canadá.

O caso é que en setembro de 2016 a ONG Global Witness demandou en Londres a Robert Moore por espiar os movementos contra o amianto. Ao parecer, foi o propio Moore o que acudiu a Global Witnessera, que investiga casos de corrupción no mundo, cunhas confesións sorprendentes: que se trataba dun infiltrado, que lle pagaba a empresa de seguridade K2 Intelligence, que o encargo o fixo Nurlan Omarov, que ten unha mina de crisófilo –amianto branco– en Kazajstán.......

Moore pediu aos líderes de Global Witness que gardasen o segredo, porque temía que revelar o caso ante a xente prexudicaría a carreira profesional da súa irmá Charlotte, que está á fronte da cadea pública BBC. A petición foi desestimada e o asunto foi posto en coñecemento do movemento antiamianto, que, ademais, foi posto a disposición xudicial. Moore tivo que entregar ao xuíz 300.000 documentos roubados aos seus membros, que foron intervidos pola Policía Foral.

“O amianto actual non é o mesmo”

O espía da patronal do asbesto tiña motivos para meter o nariz nos movementos de Canadá. No mundo hai medio centenar de países, entre eles Europa, que teñen prohibida a comercialización do amianto, pero no resto véndese libremente, entre eles Estados Unidos e Canadá. A industria estaba nerviosa desde que o primeiro ministro, Justin Trudeau, anunciase no principio do ano a decisión de prohibir tamén en Canadá.

Aínda que nos cálculos da Organización Mundial da Saúde estímase que o amianto causa 100.000 mortes ao ano no planeta, non se consegue cortar o seu uso. Na edición de 2017 do Tratado de Róterdan, as asociacións de vítimas tentaron prohibilo, pero volveron a fracasar. A proposta, votada en contra por India, Rusia, Kazajistán e Zimbabue, hase desmoronado, porque segundo as regras do Tratado a decisión require a unanimidade de todos os países.

A industria fai un lobby eficiente con todos os medios ao seu alcance para seguir vendendo o que eles sempre chaman crisófilo. O crisótilo é un amianto ou asbesto branco, pero os industriais queren convencer á xente de que se pode usar sen perigo. Por unha banda, tratan de xerar unha dúbida sobre as investigacións que demostraron o perigo do asbesto. Na mesma táctica que utilizan as industrias do tabaco, o petróleo ou o carbón, non se trata de refutar a ciencia, senón de abrir a dúbida sobre o valor das investigacións publicadas.

O emprendedor canadense Kathleen Ruff coñece ben estes métodos: “Corrompen a ciencia. A industria paga a uns científicos para que publiquen estudos non obxectivos. En Canadá divulgáronse durante anos falsos informes científicos que corromperon a política sanitaria do país”.

Na loita contra o amianto, os emprendedores atópanse tamén coas ONGs, creadas á conta de diñeiro industrial, que tratan de enmarañar debates e accións. Outra ferramenta clásica é a infiltración nos movementos de espías como Robert Moore, que os lobbies obteñen agora con maior disimulo grazas á intermediación de empresas de seguridade como K2 Intelligence.

O pagador do encargo de K2 Intelligence a Moore é o kazako Nurman Omarov, director da Asociación Internacional do Crisótilo (ICA nas súas siglas en inglés). Este nome neutro cobre á patronal mundial do amianto. Kazajistán é, xunto a Rusia, China e Brasil, o produtor maioritario do mundo, e na cruzada contra a prohibición viaxan industriais de Estados Unidos, Canadá e outros países.

A ciencia e a experiencia empregan moito diñeiro para desmentir o que nos ensinaron sobre a mortalidade do amianto, por exemplo, a través de webs como Non Crysotile Ban (Crisótilo Non Prohibido). En Rusia e noutros moitos conseguiron que case ninguén fale do risco do amianto. Mentres tanto, os mesoteliomas van en aumento no mundo.