Algúns oñatiarras aseguran que viron poucas veces a praza do pobo tan chea como nos Quilómetros de 1989; os parkings superaron, os bares que quedaron sen pan para os bocadillos, Egan puxo toda a praza bailando. Txantxiku Ikastola comezou a ofrecer os seus estudos de bacharelato naquela época, e para facer fronte a ese cambio, entre outras cousas, organizouse a festa das ikastolas guipuscoanas en Oñati. Este ano o colexio cumpre 50 anos e celébrao envolvido no bulebule da innovación pedagóxica.

Txantxiku comezou a súa andaina en 1967 con 28 alumnos de 3 anos, na clandestinidade e baixo o amparo da Igrexa, a maioría deles. Tras cinco décadas de traballo, ofrece unha educación de 0 a 18 anos e conta con 978 alumnos, 572 familias, 118 colaboradores e 86 traballadores. Máis aló dos números, a ikastola está comprometida cos retos e o clima de cambio que vive o mundo educativo nos últimos anos.

“Todos dicimos o mesmo: a sociedade avanza, cada vez temos máis información sobre como funcionamos as persoas, que nos motiva… pero até hai poucos anos, as clases impartíanse case como até fai 30 anos, a paisaxe da clase era o mesmo. Nos últimos dez anos notouse a necesidade de romper con todo isto e estamos nese momento de cambio: pensar, demostrar e cambiar”, explicou o director da ikastola Zigor Ibarzabal. O pasado curso incorporáronse ao barco da pedagoxía da confianza, dentro do cal situaron as innovacións que se comezaron a consolidar en todas as etapas de 0-18 anos: O proxecto Ixutu, a dixitalización do material escolar EKI, a aprendizaxe cooperativa, e os seminarios Batxi Lab, entre outros. Segundo Ibarzabal, “a pedagoxía da confianza é un marco teórico xeneral, unha maneira de ver o ensino do neno e, sobre todo, unha forma de traballar as relacións”.

O ano pasado nesta época de inicio de curso estaba “todo bailando”: Iniciaron o proxecto Ixutu, deseñado por Txantxiku, dentro da pedagoxía da confianza. Para que o neno se desenvolva de forma individual e interactúe con alumnos de diferentes idades, o verán dedicouse a derrubar muros, reorganizar o espazo e desenvolver un novo proxecto arquitectónico que comezou cun aspecto totalmente diferente en Educación Infantil. A coordinadora de Educación Infantil, Pili Urzelai, aclarou que “entre 0-3 Ixutu enriquécese coa teoría de Emili Pikler (dozura no trato, respecto aos ritmos biolóxicos - coginitivos dos nenos…), e entre 3-6 inflúe sobre todo na temporalización; os nenos teñen unha marxe flexible para ir á ikastola, os pais poden estar dentro ata que lles vexan tranquilos, pode estar 5 anos no neno no espazo para dous…”.

“Tiñámolo moi desenvolvido no teórico, pero no práctico non tiñamos experiencia e os primeiros meses foron duros; houbo tensión e enfados”, recoñeceu Ibarzabal. Un ano despois, con todo, di que a valoración é moi boa, que os nenos perciben a alegría que mostran, mesmo nos pais. Precisamente, foron os pais os que impulsaron o cambio. Txantxiku é unha cooperativa integral, e ao Consello Reitor os pais e nais decidiron organizar os quilómetros; como para presentar a candidatura hai que levar un proxecto pedagóxico, decidiron unirse á pedagoxía da confianza. “Xa antes, os pais dicíannos que había que innovar, que vían novos modelos no val. E nós tamén tiñamos esa sede”, declarou Nagore Altube, coordinadora de Educación Secundaria.

Tamén puxeron "patas para arriba" ao Consello de Pais e Nais de Alumnos e Alumnas de Primaria. Os pais dixeron que o Consello non lles gustaba tal e como estaba, e están a facer cambios no camiño de dar maior protagonismo e maior autonomía. Tamén crearon escolas de nais e pais para “vestir aos pais e nais ao redor da pedagoxía”.

Todos baixo cambio

“Todo amontoouse, a nova dirección tamén se creou naquel momento, e de face ao interior foi unha pequena revolución. O eixo do cambio é o alumno, pero afecto a toda a comunidade”, sinalou o coordinador de Primaria, Iñaki Barrena. Na súa opinión, o traballo realizado en Educación Infantil fixo que en todas as etapas póñase en cuestión a forma na que se traballou até agora.

Os alumnos de 5º de Educación Primaria que o curso pasado estaban en 5º de Educación Primaria pasarán este curso a primeiro curso, e para non cortar o camiño que se tomou o ano pasado, o espazo de 1º empezará o curso transfigurado: “Seguirán tendo outra temporalización e cambiarase o espazo da clase. Tiramos uns tabiques para que as aulas estean comunicadas por dentro e cambiamos o mobiliario; non haberá unha mesa por alumno, preparamos mesas de grupos e espazos para reunirnos en asembleas”, explicou Ibarzabal. O alumnado disporá de nove propostas para o seu desenvolvemento ao longo da semana: tres de Lingua Artística, tres de Matemáticas Recunchos e tres de Lingua Checa. Terán que organizarse eles mesmos para completar a tarefa a finais de semana. Tamén estiveron na ikastola de Lekeitio, para coñecer de primeira man como eles integraron a nova metodoloxía en Primaria. Segundo din, “neste momento hai unha gran colaboración entre as ikastolas en canto á innovación”.

En Secundaria xa estaban na roda da innovación co material didáctico EKI – que pretende recoller no material didáctico as competencias establecidas desde Europa. Nos últimos tres anos deuse o salto á dixitalización de EKI e trabállanse tres ou catro das seis áreas nas que se definen os materiais. Segundo Altube, a aprendizaxe por computador é máis atractivo para os alumnos: “Temos claro que o futuro será dixital, pero estamos nun período de transición, e todos necesitamos un tempo para adaptalo”. Este ano o sexto curso de Primaria empezará a utilizar o EKI. Para o curso que vén, o material escolar manterase en quinto curso, aínda que non por baixo dese nivel. “De abaixo arriba imos coa pedagoxía da confianza e de arriba abaixo co LESTE, pero no tramo 3-4 da EP imos facer a confluencia de ambos”, prevén.

A Federación de Ikastolas quixo impulsar BatxiLab para profundar no traballo das competencias de face ao Bacharelato, e mostrou o seu interese entre o alumnado. Altube explicou que haberá seminarios interdisciplinares e que as primeiras sesións celebraranse ao longo deste curso.

Botando leña ao auzolan

Txantxiku ten sobre a mesa profundar nas relacións coa natureza entre os retos de futuro: “Á marxe da ikastola física temos moitos recursos naturais que tamén poden ser recursos didácticos”. Neste camiño, desde fai tres cursos os alumnos de 4º da ESO encárganse de xestionar unha horta. Así mesmo, o equipo directivo referiuse a outros dous retos xerais: seguir dando pasos no camiño da innovación pedagóxica en todas as etapas e reforzar o papel da comunidade. “Cada vez centrámonos máis na nosa cabeza, e este ano a liña comunicativa foi a de estender o traballo comunitario a nivel educativo e local”.

Os cambios físicos que se tiveron que realizar co proxecto Ixutu leváronse a cabo da seguinte maneira: “As estruturas fixéronas os pais os fins de semana, desde pintar, limpar, tapizar…”. O equipo directivo cre que este clima de colaboración trouxo consigo a "alta participación" que se deu no Kilometroak. “Moita xente moveuse e achegou á ikastola polas obras de pedagoxía da confianza, e abriu un camiño para crear grupos de traballo para Kilometroak; a comunidade enredouse”. Lema elixido: Lekaixoka, un berro de auzolan.

Desta maneira fixéronse os Kilometroak do 89, e así o fixeron os cidadáns este ano. Pero tamén influíron os cambios externos que se produciron durante ese tempo. “Dicir a primeira ‘ikastola’ era suficiente para dicir o vasco, o popular, o nacional. Hoxe en día tamén, pero non somos os únicos, hai outros modelos nesta liña, e hai que ter en conta que desde o 89 a activación social reduciuse en calquera ámbito”, sinalou Barrena. Con todo, a piques de esgotar o tempo marcado en vermello no calendario, mostráronse agradecidos pola implicación de todos os grupos ao longo de todo o ano (paridade, sustentabilidade, comunicación, recursos humanos, saúde, prevención…). “Poida que saian á rúa e díganche que non cambiou nada –di Barrena–, pero o noso esforzo está aí, e ese é o punto de vista: estamos a cambiar”.