Estás a falar dunha “tripla presenza” no teu traballo. Que quere dicir?

Esta tripla presenza abarca as tarefas domésticas e de coidados, o emprego e a participación sociopolítica. Analicei como se combinan este tres na vida cotiá, xa que o obxectivo da tese é ver as posibilidades, os obstáculos e as estratexias que existen no día a día para conseguilo.

Esta distribución das presenzas está moi ligada á distribución do tempo.

Analicei a distribución do tempo en dous aspectos: cuantitativo, a través de enquisas e cualitativo. A formulación da tripla presenza ten que ver cos estudos dalgúns sociólogos italianos que falan dunha dobre presenza. É dicir, a presenza das mulleres aumentou no mercado laboral, pero non deixaron de ser protagonistas das tarefas domésticas e de coidados. No día a día levan a cabo dúas tarefas, e iso non é unha mera suma de traballos, xa que hai que coordinalos e xestionalos. Teñen que moverse dunha zona a outra, e iso xera malestar, non teñen tempo para outra cousa.

Desde a Revolución Industrial, a investigación situouse na seguinte etapa.

Si, pero especialmente no período posterior á Segunda Guerra Mundial e nos países mediterráneos. O País Vasco tamén se atopa neste contexto, no conxunto de lugares con servizos de benestar reducidos e moi familiares. Nelas desenvolvéronse moi pouco as políticas en materia de coidados, dado que se dá por feito que existe unha familia –sobre todo as mulleres- que se dedica a realizar estas tarefas a cambio de diñeiro. É interesante o proxecto de lei que se elaborou en Italia nos anos 80, primeiro paso da política do tempo.

En que consistía?

Criticáronse as políticas de conciliación e falouse do tempo da vida. A nosa sociedade está organizada en torno ao mercado laboral e iso significa que non hai tempo para nada máis. Non se contemplan os coidados nin as tarefas domésticas, pero tampouco o tempo de participación sociopolítica. Subliñaron a importancia de crear unha sociedade que deixe tempo para a vida, para que o centro da nosa vida non sexa o mercado laboral e para que a nosa vida non se organice en función do mercado laboral.

Por que é importante que Eustat, por exemplo, recolla esa distribución do tempo?

As enquisas de orzamentos de tempo de Eustat realizáronse entre 1993 e 2013 e comprobouse a súa utilidade para facer visible o ámbito do fogar e dos coidados. En tempos de crise económica, por exemplo, obsérvase que a nivel social dáse máis tempo ao ámbito doméstico e que o noso benestar vén en maior medida desde que se produce no ámbito doméstico que desde o mercado laboral. Pola contra, o mercado laboral ten moito máis peso nos nosos imaxinarios. Unha das grandes limitacións destas enquisas é que a concepción do tempo que utilizan é hexemónica, a simple suma. Trátase de cantidade, non de calidade, e iso é moi importante no ámbito dos coidados.

Vostede utilizou a expresión “O Champiñón Traballador” e o feminismo utilízaa. Que quere dicir?

É un concepto que utilizan economistas feministas como Amaia Pérez Orozco. Di que o traballador que salgue todos os días ao mercado laboral é un “traballador champiñón”, con total dispoñibilidade. Cada día espértase con todas as necesidades: comida, roupa limpa e repasada, seguridade psicolóxica… Todo está garantido e non ten responsabilidade para realizar todos estes traballos. Ten outra persoa en casa, unha muller que lle garante todas as súas necesidades con esa disposición para poder traballar no mercado laboral. É unha figura imprescindible para o capitalismo.

As mulleres tamén quixeron ser champiñones.

Si, é o matrimonio entre o capitalismo e o patriarcado, e o sistema lévanos a reproducilo. Todo o mundo ten que copiar estes modelos. Ademais, ao analizar a participación sociopolítica, hei visto que neste ámbito tamén é protagonista o militante champiñón. Normalmente un home, co mesmo patrón: ten toda a dispoñibilidade para participar en política, estar en todas as reunións… Por que? Porque ten outra persoa garantindo outras necesidades.

Nestes ámbitos existen estratexias para facerlle fronte, como as gardarías.

Si, pero ao final o modelo é o mesmo. E, en xeral, nos ámbitos máis masculinizados ou formais foron os homes os protagonistas, en gran medida grazas a esa dispoñibilidade. E xunto aos militantes champiñones, atopei a figura da mala nai: os que non saíron da participación sociopolítica con responsabilidades no traballo de coidados, os protagonistas desa tripla presenza, en gran medida. Avanzaron con moitas trabas, porque aínda hai moito estigma polas mulleres. Impulsa a todos as súas contornas a non participar no ámbito sociopolítico, tanto a parella, a familia, os amigos, como os fillos e fillas. Teñen que facer un gran esforzo de autoafirmación para facer fronte ao estigma e ao sentimento de culpa. Hai fillos que transmiten a estas nais un sentimento de abandono, non entenden por que non está a súa nai, por que está nas asembleas e chega tan tarde pola noite. Non sucede o mesmo cando o que falta é o pai. Isto demostra a lexitimidade da figura do militante champiñón no caso dos homes.