Este libro levantou gran expectación desde que se anunciou, mesmo diría que superou ao público habitual dos afeccionados á poesía. Como vives esta acollida?

Non teño un percorrido pola literatura vasca, hai anos publiquei a miña primeira novela e tiña outras dúas que tiña en marcha, pero, desgraciadamente, debido a unha enfermidade quedáronse en casa. Desde novembro de 2003 sufro dores neuropáticos. Agora estou noutra etapa, pero aínda a miña calidade de vida é moi baixa e limitada. Non puiden asociar ningunha produción nestes anos, si quero, pero non podo. Por tanto, resúltame difícil medilo: non sei sobre mercadotecnia, e non quero saber, pero é moi gratificante sentir que houbo esa curiosidade.

Que foi escribir os últimos brotes?

Estamos noutra etapa co doutor e a lema é aumentar os límites e as fronteiras, aínda que nos chocemos contra a parede. Nesa loita, escribir foi un reto, pero tamén un pracer, por suposto. Sempre fun exixente comigo mesmo e non estou disposto a publicar calquera cousa. O meu obxectivo era escribir e dicirme “merece a pena, tentarei despedirme”.

Todo o libro está atravesado pola enfermidade que padeces e pola dor que che causa. Creo que era imprescindible que aparecese.

Sempre separo que unha cousa é a enfermidade e outra a dor. Hai persoas que están enfermas e non se decatan ata que, por desgraza, é tarde. O peor é a dor. Cando hai dor non hai nada máis. Se alguén tivo a experiencia da dor, e non a dor de muelas dun momento ou a dor dun oído de pequena, que probablemente lembrará, senón a dor que se prolonga no tempo: é unha experiencia moi vital, un choque moi duro, e hai que traballar moito como persoa. Ou che rendes e isto fai que veñan outras clases de enfermidades, moi escuras e con moito peso; ou segues loitando. Afortunadamente, teño razóns para seguir loitando, estou rodeado e quero facer cousas, mirar cara adiante. Nun dos poemas dise: “A vida faise cara adiante”. Teño ese pensamento a miúdo, cando saímos de aquí a vida continúa ou empeza.

Na presentación dixeches que estiveras “pescando” para compor estes poemas. Ao ler pareceume que son moi visuais e fragmentadas. Foi algo que buscaches?

Todo está buscado, por casualidade non hai nada, é un traballo feito conscientemente. Compórtome como un golpetazo: non me gusta a literatura panfletaria, necesitamos outros textos para os panfletos e as dogmas –e son necesarios, claro; pero non na poesía, polo menos, como eu entendo–. Non entendo a poesía como algo romántico, creo que é unha obra profunda onde cada un fala consigo mesmo e coa sociedade. Neste traballo, máis aló deste pragmatismo lingüístico diario, colócasche noutro lugar.

Cando facía cancións, con Xabi [en fronte sinalou a Xabi López, membro do grupo Beti Mugan] e con outro Xabi (á esquerda, Xabi Strubelli) gustábame xogar coas palabras, non só polo xogo, senón por crear imaxes, chocando entre as palabras, pondo os adxectivos cos sustantivos que non lles corresponden, por exemplo. Cando dinche as cousas directamente, por exemplo no rock vasco –“a policía é mala”, “necesitamos liberdade” e cousas así – ou nas cancións románticas, sabes o que dirán antes de terminar a liña, adiántasche. Nese sentido, a poesía en si mesma é un reto.

Facer algo que non sexa fácil de prever.

Iso é. Tiven unha anécdota relacionada con: Cando fixemos o primeiro disco longo con Beti Mugan, entrevistáronnos na radio. Na canción Tempo en repouso dese disco hai un momento que se di “analizando os debuxos animados cada noite”. Alguén chamou para que lle explicase o que quería dicir. Eu non teño necesidade de explicalo, no seu contexto, iso ten unha forza; se alguén se pregunta a si mesmo, aí houbo un efecto. Creo que tamén na poesía hai que manter ese punto de misterio, si non non non chegamos a outros planos.

Como se crean nos teus textos esas imaxes tan fortes?

Veñen a min e teño a tendencia de escribir como veñen. Pola formación e pola miña traxectoria, o inglés paréceme unha ferramenta moi axeitada á hora de escribir cousas repentinas, así que fago moitas veces unha porrusalda: empezo en eúscaro, sigo en inglés, logo en castelán… Teño eses borradores. E logo doume conta do que é en realidade a esencia. Empezo a traballar en serio nunha segunda quenda, pero as imaxes xa están aí e normalmente, as imaxes máis potentes salguen nesa instantánea. Logo, un escritor ten que saber que todo o que fai non merece a pena, pero todo o que fas vale para chegar a algún sitio.

Hai moitos contrastes nos últimos sacos: a linguaxe dos pescadores nun lado, os skate park e os concursos de camisetas molladas no outro.

Sempre me vin en dous mundos, desde pequeno. Todos os veciños eramos da familia de pescadores, os pais da maioría das miñas quintas, como o meu, patróns; na nosa casa e cos meus amigos había un tipo de lingua. E todos estes amigos foron ás escolas nacionais. Eu, en cambio, porque os meus pais fixeron unha aposta por iso, pola ikastola. Era moi consciente diso, ía á ikastola e recollía unha cultura, unha forma de falar en eúscaro, moi diferente á linguaxe dos meus veciños. Na miña formación foise máis aló este tema dos dous mundos: tiven a oportunidade de ir a Estados Unidos a estudar Sociología, estiven alí catro anos, fun traballar a Boston nunha segunda etapa… Non é unha cuestión de teoría, vivín directamente os temas que salguen. Por exemplo, ir a Miami e ver de súpeto nunha sala un concurso de camisetas húmidas femininas. En 1985 para un mozo de Hondarribia era ver iso… “Que é isto?”. Por iso hai algúns xestos no libro, porque eu levaba dentro ir aos atunes aos 15 anos, ser dun barrio concreto, dun pobo concreto… Cantas veces dicíame: “Si chamo á cuadrilla teñen que flipar”. Vía outra sociedade.

Pero os Estados Unidos aparecen dunha maneira moi familiar, non usaches iconas culturais que nos son coñecidos.

Menciono nalgúns momentos a Fellini ou “cantautores sasi-dylanos” e teño moita tentación de dicir cousas sobre Bob Dylan, porque para min sempre foi especial. De mozo o meu irmán trouxo a Tarántula, o libro de poemas de Dylan, e paseime unha tarde lendo nas rocas de abaixo, onde estaba o parador de Jaizkibel. Foi como atopar un mundo novo. Pero non quixen meter demasiado niso, traballei máis desde experiencias persoais.

Tamén se percibe o desexo de conectar coa infancia, pero sen infantilismo.

Esta é unha das miñas preocupacións na vida actual. Todos sabemos que o paradigma histórico ha cambiado. Antes todo estaba moi claro, todo estaba moi ríxido. Agora modificouse o concepto de traballo e de familia, e con eles tamén algúns dogmatismos. Nesa transición hai bastantes persoas perdidas, ou estamos perdidas. Neil Postman tiña un libro moi interesante: A desaparición da infancia. Segundo afirmaba, na Idade Media non se distinguía entre o mundo dos nenos e o dos adultos. Até os sete anos aínda eran nenos, pero a partir de entón eran capaces de falar como adultos, apropiábanse da linguaxe e a partir de entón converter en adultos. Non había roupa nin xogos para os nenos, vestíanse e falaban como os adultos e non había escola para os nenos. Logo, na época da imprenta, os adultos empezaron a ter os seus segredos e desexos de protexer dos máis pequenos unha arma, madurez: se non eras alfabetizado non podías chegar a iso. E con iso xurdiron escolas, xogos para nenos, roupa… Aí comezaron a diferenciarse os mundos infantil e adulto. Pero cando a televisión explotou na década de 1950, esta división volveuse a eliminar: calquera neno ten desde entón unha xanela aberta ao mundo dos adultos, con todas as consecuencias que iso leva. Na miña opinión, as consecuencias son en gran medida prexudiciais, xa que non se está permitindo que os nenos se desenvolvan correctamente. Non digamos nada desde a chegada do mundo dixital. Por iso menciono nun dos poemas que os nenos son demasiado maduros e os adultos demasiado pequenos.

Os pósteres das películas que verás unha e outra vez sinalan as carencias da sociedade na que vivimos tamén no poema. Vivimos con demasiados artificios?

Vivimos nunha época moi interesante e temos moita sorte, hai tantas cousas interesantes, hai tal potencial en moitos ámbitos… Se o usamos ben, claro. Pero desgraciadamente, a “sociedade do benestar” supérao. Con este nome parece moi bonito, pero é unha trampa tremenda: temos suficiente co traballo, coa familia, e en lugar de fatígaa, o que queremos é un entretemento, todas as experiencias están enfocadas a iso. E está ben, é necesaria a catarse, pero se quedamos sós niso –e está a suceder–, entón a nosa identidade, a de comunidades como a nosa… O futuro non está escrito, pero… Que seremos nós o día de mañá, un pequeno paraíso para algúns turistas elitistas? Por exemplo, o perigo está aí. Quedamos no folclore? Teño todas esas preocupacións e esas reflexións témolas que facer agora, porque detrás de nós hai unha mocidade moi potente. Temos que ser conscientes, pero non quero manter un discurso pesimista: vexo moitos aspectos positivos, pero para iso, ademais do entretemento, temos que traballar as actitudes conscientes.

Que achega a literatura e a poesía neste sentido?

Unha brecha na marcha actual. O ritmo que vivimos convértese nunha trampa, temos medo ao aburrimento e é significativo. Se nos aburrimos, normalmente é porque non queremos mirar dentro de nós. Cando hai un momento de silencio atópasche forzosamente e quizá non gústeche o que ves; entón, tápasche co entretemento. Non creo que na poesía nin na literatura deban aparecer verdades redondas, “isto é bonito, isto é feo; isto está ben e isto non”… Pero si que ten que ser un acicate. Sabemos cal é o discurso hexemónico, polo que a literatura, tanto por parte do autor como do lector, debe ser unha aposta persoal: “Esta é a miña pequena oferta”. Nesta rede humana as obras de arte e a creación son imprescindibles. Vivimos doutra maneira nunha sociedade moi pragmática. Empezando pola educación, só medimos o que é útil, pero o ser humano é moito máis, máis aló dese utilitarismo e consumismo: no que creamos e intercambiamos, atopamos verdadeiramente a nosa razón de ser.