Temos once bosques en Euskal Herria, cada un coas súas formas, características e características. Algúns deles atópanse dentro dos Parques Naturais, en zonas protexidas. Outros moitos non forman parte de ningún parque ou espazo natural coñecido: o visitante sorprenderase coa sorpresa ante os encantos destes bosques pouco famosos.

Que nos ofrece o bosque? Cal é o encanto do bosque? Algúns o unirán á calma, á frescura na sombra, á perda entre animais, plantas e árbores. Achegarase á zona en busca doutros bosques: froitos, cogomelos, herbas medicinais… O bosque é xeneroso. Sexa cal for a razón pola que se perda, non podemos negar que todos nos facemos un pouco máis “salvaxes”, que o sentido nos agudiza e dános tempo a sentirnos parte da natureza.

Nesta reportaxe propómosvos unha viaxe: Atravesaremos Euskal Herria dun lado para outro, movéndonos bosque a bosque e facendo paradas nalgúns deles. Debuxamos o percorrido seguindo as marcas de fronteira entre países, de oeste a leste. Imos, pois!

Punto de partida: O bosque de Izki, un paraíso da maternidade

Comezaremos o percorrido polo Parque Natural de Izki. Trátase dun bosque situado na Montaña Alavesa, dentro dos municipios de Bernedo, Arraia-Maeztu e Campezo. Entre todas as especies de plantas e árbores, o bosque de Izki ten un protagonista principal: Ametza (Quercus pyrenaica). Aproximadamente a metade das 9.000 hectáreas de bosque son ocupadas polas marojales.

“En Izki dáse unha importante correlación entre a xeoloxía e a vexetación: o centro do bosque, o val polo que pasa o río Izki, é unha contorna moi arenoso e formado por ameztias. As zonas periféricas son áreas máis rochosas e están formadas por carballos e quejigos”, explica Jonathan Rubines, técnico de Parques Naturais de Álava.

Doutra banda, e a pesar de que ocupan unha superficie moi reducida, Izki caracterízase polas zonas lamentas que saen á superficie terrestre, as pequenas augas embalsadas. Estes pozos, coñecidos polos seus habitantes coa palabra “zapaka”, son espazos de flora e fauna moi ricos, xa que neles atópanse moitas especies que non existen en ningún outro lugar.

Na vexetación, o técnico destaca un tipo de narciso que crece dentro do bosque: o lilipa común (Narcissus pseudonarcissus). É unha das primeiras en florecer na primavera. Na zona de marzo-abril, no interior do bosque aínda marrón fórmanse os pasteiros de narcisos de cor amarela, dando un toque especial á paisaxe.

Ao entrar no bosque, convén manter atentos os ollos e as orellas, tanto desde a terra como desde o aire, xa que en Izki pódense atopar numerosos animais. Si entre as árbores reina a nai, entre os animais ese papel teno o paxaro carpinteiro. O parque conta con seis especies de paxaros carpinteiros, o que ocorre en moi poucas zonas da península ibérica. Ademais, Izki alberga cerca do 30% da poboación peninsular do pico mediano (Dendrocopos medius), principal especie do parque. “Este é unha contorna moi importante para a conservación desta especie”, explica Rubinés.

O parque de Izki recibe ao redor de 50.000 visitantes ao ano, pero Rubines ten claro que o parque de Araba ten a posibilidade de recibir máis xente.

Gorbeiatik Aizkorri-Aratz: nas terras de háxaa

Ao noroeste do Parque Natural de Izki atopámonos con Gorbeia, na liña fronteiriza entre Álava e Bizkaia. Declarado Parque Natural en 1994, conta cunha superficie de 20.016 hectáreas e unha gran cantidade de bosques de carballos, haxas, piñeiros e outras especies. Na zona de Álava predominan háxalas: O exemplo máis significativo é o amplo hayedo de Altube.

Ao leste de Gorbeia, deixamos atrás Bizkaia e seguimos a liña límite Gipuzkoa-Álava até chegar ao novo destino: Parque Natural de Aizkorri-Aratz. O director do Parque Natural de Aizkorri-Aratz, Valentin Mugarza Martinez, explicou que preto de 10.000 das 19.400 hectáreas que ten son bosques: “Por unha banda están os bosques naturais creados de forma natural, como os hayedos, carballais e melojares, e por outro os bosques plantados, formados principalmente por diferentes tipos de piñeiros e alerces”. As haxas dominan os arredores de Aizkorri-Aratz, xa que das preto de 7.000 hectáreas que ocupan os bosques naturais, 6.000 son hayedos. Cara a Álava, con todo, tamén teñen protagonismo as marismas e quejigos, que ocupan ao redor de 1.000 hectáreas. “O haxa está a estenderse, e iso ten unha mala cara: está a devorarse o sitio ao carballo. Un dos obxectivos do parque é manter e sacar á superficie os carballais”, cóntanos o director.

De feito, o carballo pedunculado (Quercus robur), especie arbórea típica do País Vasco, perdeuse moito en Gipuzkoa e Bizkaia pola explotación forestal e a dispoñibilidade de terras en mans privadas. En Aizkorri-Aratz, hoxe en día, os carballais, tanto candentes como non candentes, conforman unhas 400 hectáreas. Polos carballos sen cana (Quercus petrea), no parque hai unhas 200 hectáreas. “É un dos maiores bosques desta especie na CAPV.

A explotación destes bosques para a elaboración do carbón fai que os bosques actuais da contorna do parque sexan principalmente novos bosques de entre 60 e 70 anos. “Isto afecto directamente á fauna: as árbores vellas, a madeira morta, etc. son necesarios para a riqueza da fauna”. Con todo, o Parque Natural de Aizkorri-Aratz, a pesar de non posuír a mesma riqueza que nos bosques vellos, alberga numerosas especies de animais: ademais de aves rapaces e outras como o alimoche, o milano vermello, o pico negro, o tritón dos cumes, a ra ibérica, o terreo de neve e outros moitos animais.

Camiño ao Señorío de Bertiz, atravesando hayedos e carballais

Desde Aizkorri-Aratz cara a Navarra, non podemos deixar de mencionar os parques naturais de Urbasa-Andía e Aralar. Na liña fronteiriza de Álava-Navarra a primeira e na de Gipuzkoa-Navarra a segunda, predominan os bosques de haxas.

Seguindo cara ao norte a liña fronteiriza entre Navarra e Gipuzkoa, atravesaremos o terceiro parque natural da etapa: Penas de Aia. Son significativos os bosques de carballais e hayedos que rodean o encoro de Añarbe, lugares de gran diversidade de especies animais. Ademais da riqueza superficial, cabe destacar o espazo subterráneo: O visitante que se achegue a Aiako Harria terá a oportunidade de mergullarse nas minas de Arditurri.

Por Aiako Harria entramos en Navarra e tomando rumbo a Ipar Euskal Herria, por fin chegamos á terceira e última meta do percorrido: Parque Natural do Señorío de Bertiz. Cando lle falei da idea da reportaxe sobre os bosques de Euskal Herria, Mel Mari Elosegi, biólogo e técnico forestal de Navarra, referiuse deseguido a Bertiz. “As árbores nacen, maduran, morren e podrecen, iso é todo o ciclo natural dun bosque. E iso vese moi ben en Artikutza e en Bertiz”, explicou.

É sorprendente que Bertiz, un bosque tan próximo aos núcleos de Oieregi e Oronoz-Mugairi, sufra unha intervención humana tan escasa. Como é posible? Pois ben, para atopar a resposta hai que explorar un pouco a curiosa historia do bosque de Bertiz. En 1898, os señores Pedro Ziga Maio e Dorotea Fernández compraron o Señorío de Bertiz, e á súa morte cederon a leira en testamento á Deputación de Navarra da época. A única condición que se lle esixiu era que se mantivese o bosque, sen inxerencias, sen que se producise ningún cambio.

Hayedos e carballais conviven nas 2.040 hectáreas do parque de Bertiz. Menos, pero tamén hai alisedas, melojares e brezales. E por suposto, a contorna señorial, sobre todo para as aves da selva, é o lugar idóneo para moitas especies de animais debido á súa riqueza forestal.

"As árbores mortas están a podrecerse, e iso parece un desastre. Moitos din, ‘isto é deixamento!’. Pero non, a cuestión é que os bosques son así”, di Elosegi. O que é Bertiz non é regular e controlado. O biólogo compara o bosque con calquera sociedade, ten que haber árbores de todas as idades: vellos, novos, recentemente nados…

Despois da volta do rico bosque de Bertiz, aquí terminamos a nosa excursión forestal. Podiamos seguir adiante collendo a liña fronteiriza de Navarra-Iparralde, e cruzar o famoso bosque de Irati, e por alí seguir cara ao Pirineo, e… Como dixemos antes, son moitos os bosques que temos en Euskal Herria, e todos os imposibles pódense incluír nunha única reportaxe. En calquera caso, esperamos que no verán acendamos o verme para perdernos no bosque, sempre coa cabeza: deixemos o coche en casa, coidemos e respectemos a contorna e evitemos as masificacións das praias no bosque. Acabouse se non...