24 anos despois, celébrase de novo en Europa o Congreso Internacional dA Vía Campesiña. Son moi diferentes os problemas dos agricultores en Europa, ou no Oeste en xeral, e no resto do mundo?

Problemas e retos quizá non, pero situacións si. En moitas partes do mundo os agricultores seguen sendo a metade ou máis da poboación, mentres que no oeste de Europa e norte de América somos o 3%. En consecuencia, as estratexias non son as mesmas. Aquí temos que facer alianzas con outros axentes sociais, e alí o movemento campesiño ten un peso intrínseco. Pero os problemas son parecidos en todas partes.

E cales son?

A acumulación de terras, a privatización de sementes, as políticas públicas moi neoliberais… Romperon os sistemas alimentarios locais e foron absorbidas por catro ou cinco grandes multinacionais, e o que consideramos que é o dereito convertérono en mercadoría. Hoxe en día, o que dá diñeiro non é un caserío autónomo, que utiliza todo o que lle rodea para a produción; hoxe en día, o diñeiro dáo a materia prima, non os alimentos. É dicir, producir a baixo custo determinadas materias primas en lugares onde isto sexa posible (África, América…) e moverse por todo o mundo. Collemos aceite de palma, tomamos azucre, tomamos soia e facemos madalenas. Ese é o sistema que inventaron as multinacionais para gañar moito diñeiro. Con todo, hai que dicir que o 70% do que se come no mundo aínda o producen os pequenos e medianos baserritarras, aínda que só son propietarios do 30% das parcelas destinadas á agricultura.

E para que se utiliza o 70% restante?

As grandes multinacionais, así como algúns gobernos, están a comprar terra para a especulación; para a produción de agrocombustibles; e tamén para a produción desas materias primas que mencionei. Para eles, a terra é un ben importante e queren acumular todo o que poidan. Moitas veces pensamos que este negocio só ha estado no Sur global, pero en Europa tamén estamos a ver que cada vez hai máis especulación e concentración de terra. Ademais, a Unión Europea outorga subvencións pola posesión desas terras, que tamén se concentran.

Nese 70% das terras prodúcese tamén comida para o gando do primeiro mundo, non?

Si. Europa, por exemplo, ten unha dependencia do 100% da soia que se produce en América para alimentar ás súas vacas. Velaquí unha foto: En Sudamérica envíase a Europa a soia dos grandes latifundios, coa que Europa engorda a súa produción de leite dentro dun modelo de gandaría intensiva, co conseguinte prexuízo para o medio ambiente, e despois envía o leite a outros mercados por baixo dos custos de produción, grazas ás axudas da UE, para saturar estes mercados. A Vía Campesiña quere transformar este sistema sinistro e creo que temos ferramentas para conseguilo.

Si o 70% do que comemos aínda o producen os pequenos agricultores, por que se di que as transnacionales están a piques de controlar a alimentación?

Hai sitios nos que hai moitos campesiños e aínda se comen produtos dos campesiños. Pero no País Vasco, por exemplo, a porcentaxe do que comemos é moi pequeno. Segundo un estudo realizado pola ONG Veterinarios Sen Fronteiras, os alimentos que temos nos frigoríficos cobren unha media de 5.000 quilómetros antes de chegar ao noso destino. E iso é negocio. O sur de España é o territorio no que máis subiu a agricultura ecolóxica en Europa, pero o consumo de produtos ecolóxicos non subiu en absoluto. Onde vai a produción? Ao norte de Europa. E o produto que vai a España vai por Marrocos, moito máis barato. Nesta situación ilóxica, os produtos perden o seu carácter ecolóxico; un produto que percorreu miles de quilómetros para chegar ao consumidor non pode ser considerado ecolóxico pola súa forma de produción.

Referiámonos ás estratexias que teñen as empresas transnacionales para controlar o mercado alimentario...

As multinacionais teñen varias vías de control. Un refírese á produción: eles establecen o que hai que producir, non só que, senón tamén que variedades, e que tratamento hai que darlles. Ti non podes pór no caserío o que queiras, senón o que Eroski quere. “Quero este tipo de leituga que creceu cun caderno de tratamento e que trouxo nunha bolsa como esta”. E ademais, eles establecerán o prezo. Bo, ao principio poida que non, ao principio comprarano ao prezo que o baserritarra pide, pero a medida que se perda o seu antigo mercado (tendas, restaurantes, grupos de consumo…), cando ao agricultor quede un único punto de venda, o comprador controlarao todo e o prezo baixará.

Por que se perden os clientes anteriores?

Porque di o gran comprador: darmo todo a min. E moitas veces é máis cómodo vender a un só home que andar dun lugar a outro. Pero non vale a pena, porque ao final o gran comprador vaime a estreitar máis.

E, con todo, moitos toman ese camiño. Como é iso?

Hai moita presión no sector. Administración, escolas agrarias, cooperativas, casas de pensos, veterinarios… Todos gañan cun modelo agrícola intensivo, excepto os baserritarras. Canto máis intensivo sexa o modelo, máis movemento de diñeiro xérase ao redor do caserío, e iso pode ser interesante para outros sectores, pero non para nós. O que nos interesa é facer alimentos bos e saudables, e é precisamente en contra dese modelo. É bo xerar beneficios na nosa contorna, pero ese beneficio debe ser social, non para determinadas empresas.

Denuncian que un dos principais medios de presión da industria é converter as sementes en mercadorías. Iso tamén será obxecto de debate no congreso de Derio.

Pon dificultades aos baserritarras para o seu traballo diario. Si queres sementes, hai que ter sementes patentadas. E para que sexa así, a nivel internacional establecéronse unhas leis; as sementes que sempre utilizaches en casa, que foron mellorando de xeración en xeración e que foron patrimonio do pobo, agora tes que compralas, e ademais son sementes estériles, non podes volver usalas en casa e tes que compralas todos os anos. E agora engadiron un chanzo máis a este sistema relacionado co cambio climático: a agricultura climáticamente intelixente [véxase o texto adicional]. O que eles pensan é, á fin e ao cabo, crear adicción. Como? Pois creando dependencia produtiva (necesitas sementes, penso, insumos...). Pero, ademais destas necesidades, tes as enerxéticas, as financeiras, as de formación... Detrás de todos eles está o negocio e controlan a todos. É como un pack, ofrézoche a semente, o crédito para compralo, un técnico que che asesore, un seguro… E ademais, unha venda de produto ou un sistema de cooperativa. Máis tecnoloxía. Acabas por converterche no seu peón buxán.

Fronte a este modelo, o VII Congreso Internacional de Agricultura Rural e Agroecología dos pequenos agricultores. O gran clamor que ides facer neste Congreso Internacional. Moitos cuestionan que con este modelo todos podemos comer.

Todos e máis. Co 30% da terra producimos o 70% da comida, así que... Dicían que non somos capaces de dar para comer a toda a humanidade, e por iso inventaron os transxénicos, pero o dato é que 1.000 millóns de persoas no mundo teñen fame e 1.200 millóns sofren sobrepeso. Mentres tanto, non se cantos millóns de toneladas de alimentos tíranse cada día ao lixo.