Que é o teosinte e por que é tan perigoso estendelo?

É un salvaxe antepasado do millo. A súa orixe está en México e Centroamérica, onde aínda é habitual crecer no millo. No Estado español, con todo, en 2009 varios agricultores aragoneses detectaron unha planta similar á do millo nos seus artasoros. En 2014, os gobernos de Aragón e Cataluña confirmaron que se trataba dun teosinte. A diferenza de México, o teosint causou importantes danos económicos en ambas as comunidades. Non sabemos por que, pero o teosinté está a expandirse moi rapidamente nos artasoros, o que propiciou a hibridación entre as dúas especies. Como consecuencia, a produción reduciuse drasticamente en varias comarcas. Afortunadamente, a hibridación dáse principalmente da teosina ao millo, e non ao revés, é dicir, a maioría das plantas aínda son fértiles/fértiis. Ademais, até o momento non se deu ningunha mestura co millo transxénico. A confusión dunha das nosas plantas endémicas con xenes transxénicos e a perda de control sobre devandita planta sería un problema moi grave.

Cales poden ser as consecuencias desta hibridación para o cultivo?

Até agora só se produciu unha mestura de dúas plantas. Pero estas plantas mesturadas poden ser unha ponte para a hibridación co teosinteare. É dicir, pode contaxiar artágoras e transxénicos. O millo transxénico de Aragón e Cataluña creouse para ser insecticida. Si confúndese co teosín, a planta invasora que se estende incontroladamente podería ser reforzada. Cremos que o teosinte non se mesturou co millo transxénico, pero non se realizou un estudo serio.

Dado que os teosintes teñen a súa orixe en América, como chegou alén do Atlántico?

A verdade é que non o sabemos. Moi pouco se investigou sobre o teosinté, nin sequera sabemos si o de aquí pertence á familia de Nicaragua, Guatemala ou México. Hai varias teorías. Algúns din que chegou a través dun ramo de sementes. Varios campesiños confesáronnos que nos campos dunha empresa de sementes atoparon teosintea. De ser así, tratouse dunha imprudencia grave, xa que contribuiría á propagación da especie invasora. Con todo, as empresas sempre o negaron e non hai forma de demostralo.

Sabes cal é a situación en Navarra?

En canto a Narro, predomina a ignorancia sobre o teosinte. A Asociación de Produtores de Sementes de Millo de España publicou un comunicado no que aseguraba que o teosinte estaba a estenderse en Navarra. Ademais, nós non recibimos máis información. A diferenza de Aragón e Cataluña, o Goberno foral de Navarra non fixo ningún seguimento dese arbusto, nós polo menos non o atopamos. Descoñécese a zona na que apareceu e o número de hectáreas afectadas. O Goberno de Navarra é o encargado de informar os agricultores do teosinté, para que eles tomen medidas para evitar a dispersión da planta. Sen a intervención do Goberno dificilmente pódese deter a expansión. O Goberno de Aragón decidiu prohibir por tres anos a plantación de millo nos campos afectados polo teosinte.

O teosinte apareceu en 2009. Por que os poderes públicos e os produtores tardaron tanto en dar a coñecer o plaxio?

Cando é novo, é bastante difícil identificar o teosinte. Ao principio críase que era un sorgo. Como o teosinte é unha planta de América, os produtores non esperaban a súa presenza aquí. En calquera caso, é a pregunta á que deberían responder.

Cre que existe risco de propagación incontrolada do teosinté?

A especie que apareceu na península ibérica é totalmente invasiva. É unha planta moi fértil desde o punto de vista biolóxico, que produce sementes duras e ten a capacidade de adaptarse a máis dun tipo de ecosistema. A agricultura intensiva actual, ademais, non axuda. O monocultivo e o paraíso das plantas agrícolas invasoras sen rotación. A eficacia do control do teosinte dependerá das medidas que se vaian a adoptar.

Citou a prohibición da plantación de millo en varias zonas de Aragón. Que outras medidas se poden tomar?

Algunhas das medidas propostas até o momento teñen que ver cos praguicidas. Pero as pesticidas non son a solución máis axeitada, en primeiro lugar, polas consecuencias que para a saúde das persoas pode ter o seu uso nos artasoros. Por outra banda, sabemos que as plantas invasoras poden desenvolver resistencia aos herbicidas. O seguimento dos campos é fundamental. Si identificásese o teosinte nas primeiras fases, a súa difusión sería máis facilmente limitada. A promoción de ecosistemas heteroxéneos, é dicir, a plantación de diferentes cultivos, tamén reduciría as condicións de reprodución do teosinto. O coidado de tractores e máquinas tamén é importante. Os agricultores e gandeiros comparten con frecuencia as máquinas, de forma que as sementes se dispersan dun campo a outro. É imprescindible, por tanto, a participación das institucións e os agricultores para poder controlar o teosinté.