"A vida que temos hoxe na Terra é moi complexa e non temos claro por que"
- O investigador da UPV/EHU Kepa Ruiz-Mirazo (Gernika, 1970) ten unha dobre liña de traballo. Por unha banda, trata de reproducir nos laboratorios da Unidade de Biofísica de Leioa os pasos previos á creación de vida, e por outro, reflexiona sobre o que é a vida mesma no Grupo de Investigación de Filosofía da Bioloxía. O seu equipo está a traballar con outro da Universidade de Montpellier para analizar como se reuniron as moléculas para crear vida.
O voso obxectivo é recrear os mesmos factores que a vida. Dixen ben?
Queremos saber que compoñentes foron os primeiros. Si pensas no complexo que é a vida e nas macromoléculas xigantes que contén: O ADN, o ARN… son moléculas moi grandes e difíciles de xerar. Nós facemos un achegamento bottom-up, de abaixo arriba. Tamén hai unha formulación descendente, top-down. A cuestión é cando se xuntarán os dous, aínda están moi lonxe. E cremos que até agora simplificamos demasiado a liña bottom-up; nos estudos sobre a orixe da vida é moi habitual observar un único tipo de moléculas en busca de “a molécula da vida”. Pero a vida é un xogo de moitos compoñentes. Cada vez son máis os estudos que se están realizando tendo en conta os distintos grupos moleculares; está a darse un cambio de visión.
Vostedes están a investigar á altura da química. Di que hai unha gran distancia á complexidade da bioloxía.
Si, a vida que temos hoxe, polo menos na Terra, é moi complexa, e os científicos non temos claro por que é así. Queremos saber o motivo.
Para iso tirades de moléculas máis sinxelas que as da vida: péptidos, ácidos graxos... Pódese explicar facilmente o que conseguistes no laboratorio?
Conseguimos unha sinerxía con estes precursores moleculares, é dicir, con ácidos graxos e péptidos. Ao xuntarse, os ácidos graxos formaron compartimentos pechos que teñen función de membrana.
Non parece que iso teña moito que ver coa vida...
O único que conseguimos é sintetizar un dipéptido, e hai quen di: “Nós estamos a analizar o ARN e iso si está relacionado coa vida”. Por suposto, pero como chegar até o ARN? Non explican, non saben. Outros tentamos completar o ARN de compoñentes simples, aínda que aínda estamos moi lonxe. A nosa hipótese é que os sistemas moleculares converteríanse ao principio en autónomos e logo chegarían á complexidade actual. Os sistemas autónomos son aqueles que teñen un protometabolismo na produción de compoñentes, pero aínda sen ADN, ARN e outros.
A vida apareceu fai uns 3.500 millóns de anos na Terra. Este paso cara á autonomía é moito anterior?
Non. Hai que ter en conta que a Terra non se formou moito antes: fai 4.500 millóns de anos. E as condicións iniciais eran duras: moita calor, aínda falta auga líquida, meteoritos… A vida produciuse cando a terra se acougou e acougouse. A clave é que os sistemas autónomos que reproducimos no laboratorio deben ser coherentes co que sabemos sobre as condicións xeológico iniciais da Terra.
“Nunca chegaremos a resolver a orixe da vida”, dixo.
En certo sentido, historicamente non poderemos saber cal foi o percorrido concreto, pero creo que somos capaces de caracterizar as etapas que se deron en xeral. Todos os seres vivos da Terra temos o mesmo orixe e queremos saber como ocorreu.
Supoñamos que na Terra hai as mesmas condicións que fai 3.500 millóns de anos noutro planeta. Non podería aparecer a vida por necesidade?
Non temos certeza, pero creo que habería moitas opcións. Con todo, nós estamos a investigar cientificamente o tema, o que leva a unha premisa: que outra persoa será capaz de repetir o resultado, si non, o método científico vaise á merda. Entón, que influencia ten a sorte...? A aposta é que si se cumpren unhas condicións xerais pódese repetir o proceso de creación da vida.
Por que non repítese na Terra?
Darwin dixo: unha vez colonizado o planeta, a vida non deixa que volva aparecer. Só no laboratorio podemos crear algo artificialmente, porque aí fose todo está cheo. Hai moitos microorganismos en todas partes. A roca está escavada e a uns dous quilómetros de profundidade atópase a vida. Doutra banda, agora temos osíxeno, a atmosfera é moi diferente… A interacción entre a Terra e a biosfera é incrible, a vida cambiou por completo a Terra.
É unha fronteira clara entre o inanimado e o vivo? Penso nos virus.
Creo que os virus non son vivos porque non son enerxéticos, aínda que sexan moi complexos. Son parásitos. Os virus desenvolvéronse ao longo da vida, pero non impulsaron o proceso.
En consecuencia, e volvendo á pregunta, é clara a fronteira entre os vivos e os inanimados?
Si tivésemos un modelo completo e elaborado cientificamente, con todos os pasos da química á bioloxía ben definidos, non sería fácil saber onde está exactamente o límite. Pero agora a fronteira está moi clara, xa que os seres vivos máis simples son extraordinariamente complexos en comparación cos inertes, a diferenza é moi evidente.
A pregunta é difícil por que se dá un paso dun lado a outro.
É moi difícil, pero podemos analizar o sistema que houbo ao principio e poida que o motivo aclárese en por si. Ese é o meu obxectivo: estudo a orixe da vida para entender o que é a vida.
“Nire karreran bi etenaldi nagusi egin nituen: lehenengoa institutua amaitu eta gero, unibertsitateko ikasketak aukeratu ezinean, eta bigarrena lizentziatura burutu ondoren. 17 urterekin Erresuma Batura joan nintzen ingelesa ikasi eta zalantzak argitzera; eta 24rekin Belgikara, zientziaren irakaskuntzari buruzko europar master baten aitzakian. Atzerantz begira, bi urte ‘sabatiko’ horiek beharbada nire prestakuntzan garrantzitsuenak izan zirela konturatzen naiz. Ez dago hainbesteko presarik. Bakoitzak erabaki behar du, patxadaz eta burujabetasunez, bere bizitzaren norabidea”.
Cando traballas con persoas maiores ou con persoas con diversidade física e neuronal, dásche conta de que a idea da competencia na nosa sociedade limítanos moito como especie. É dicir, o noso sistema ponche en valor por facer as cousas de maneira específica, e o que non o... [+]
A presenza de Elon Musk nos medios de comunicación avanza como un foguete tras aterrar no xardín da Casa Branca. Outros poderes, ao parecer, víronse alterados polo poder e a influencia que está a adquirir, e para reducir a súa influencia, cargaron contra a rede X. Nas... [+]
En Internet aparece o título dunha película que aínda vin de pequena cando buscaba a palabra Willow. Nesta película chea de fantasía, o protagonista, un pequeno home chamado Willow, transformou o mundo liberando aos seus habitantes dun reino opresor. Google acaba de lanzar... [+]
A comprensión e interpretación da lingua matemática é o que ten importancia no proceso de aprendizaxe, polo menos é o que nós dicimos aos nosos alumnos. A linguaxe das matemáticas é universal, e en xeral, a marxe de erro para a interpretación adoita ser pequeno... [+]
Quizá unha das debilidades dos seres humanos é a tendencia que temos de escoitar e atender á maioría. Seguro que foi unha característica importante do desenvolvemento da nosa especie e necesaria para a supervivencia. Pero coa dixitalización, esa característica que temos... [+]
En Bilbao traballei durante cinco anos con colectivos en risco de exclusión, ao redor da fenda dixital, sobre todo coas mulleres. No camiño, atopeime con violencias machistas e outros moitos problemas. De forma moi orgánica, comecei a relacionarme e a entender o traballo dos... [+]
Londres 1928. Á Vitoria and Albert Museum chegou un cadro moi especial: no cadro aparece un home negro, con perruca e levita, rodeado de libros e instrumentos científicos. Así foi catalogado no Museo: “Singular retrato satírico que representa un experimento errado na... [+]
A evolución que tomou Internet nos últimos 15 anos, unido ao seu modelo tecnolóxico e de negocio, fainos pensar que é unha ferramenta para incrementar os peores aspectos da humanidade. En todo o mundo creáronse axentes que non están satisfeitos con esta idea. Traballan... [+]