Sexa un programa na radio France Culture ou unha reportaxe nun gran xornal que ten unha oficina de redacción en París, parece que o conflito vasco ha conseguido ao fin situarse nos medios franceses. É máis, parece que o discurso dos partidarios do proceso de paz repasoulle atopando un lugar. Preguntados por iso, os defensores da solución din que coas excepcións non se pode xeneralizar. O profesor de dereito Jean-Pierre Massias, experto en procesos de paz, completa así a paisaxe mediática: “Desde a Conferencia de Aiete alterouse o tratamento mediático, pero iso non quere dicir que se puxo en dúbida a súa lectura”.

É un gran traballo

Jean Noël Etxeberri Txetxe advirte de que hai que levar moito traballo para ter unha mención. É artesá da Paz e militante ecoloxista de Bizi!, traballa moito para pór nos medios de comunicación as reivindicacións de Mugitu!: “Na época do caso da Cámara de Agricultura do País Vasco, fixemos a primeira páxina do xornal Le Monde; pero para conseguilo tiven que pasar dúas semanas en París, da mañá á noite, en citas, sen cortes explicando o tema. O traballo que hai que levar para atravesar esta parede dos medios de comunicación é enorme”. Maitena Thikoip, de Bake Bidea, sabe moito deste labor. En máis dunha ocasión ouviu dicir dos xornalistas de París que no tema da solución non hai “bastante sustancia” ou que hai “un tabú terrible”. Bake Bidea ten fixado o obxectivo de explicar o proceso de paz, querendo cambiar de tendencia. O papel que xogan os medios de comunicación é importante. Massias teno claro: “A resolución do conflito pasa pola opinión pública; pode empuxar ou entorpecer. Por iso os medios de comunicación son imprescindibles, porque teñen unha gran influencia na opinión pública“.

Por boca de Madrid

Thikoip di que, si míraselles en xeral, a lectura permanece: “Na arte atopamos dicionarios e discursos diferentes, pero aínda Francia, e por tanto España, ten un discurso dominante. Como lembra Etxeberri a lóxica antiga: No ano 1983 o Goberno de España dispuña dun capítulo no Plan de Choque (Plan Zona Especial Norte) para facer fronte a ETA e aos nacionalistas de esquerdas en xeral.

Dirixido á comunicación n. Deste xeito, aínda que o suceso teña lugar en París ou Baiona, o seguimento queda sistematicamente en mans dos correspondentes de Madrid. Un tratamento “repugnante”, como advirte Etxeberri.

Ademais, o artesán da paz advirte de que a actualidade que sucede fóra de París ten dificultades para situarse nos medios: “Só en Francia existen os temas que existen en París”. O exemplo máis claro é o de Alternatiba, un pobo que se organiza de face ao cambio climático. Desde Baiona, fixeron un percorrido por diferentes pobos, sumando a cada vez a miles de persoas; tamén fixeron un Alternatiba Tour en bicicleta pasando por Francia, Euskal Herria e outros pobos. Con todo, mencionouse moi pouco e, máis tarde, apareceu o interese na primeira edición da aldeíña que se organizou en París. En canto ao proceso de paz, o cambio sentiu o 11 de xuño de 2015. Ese día tivo lugar na planta baixa do Parlamento a conferencia Paris pola Paz no País Vasco. “A evolución era moi clara: os medios de comunicación que sistematicamente se dedicaban a difundir a tese do Estado tomaron unha perspectiva diferente. Foi unha auténtica revolución mediática”, como lembra Massias.

Hai outro elemento que tomar en opinión de Thikoiper. Toma de conciencia do atentado na sede de Charlie Hebdo. Déronse conta de que se utilizou a mesma terminología para cubrir diferentes situacións: “Volveuse a mirar á natureza do conflito vasco e a barreira que era moi hermética xa non está tan extenuada”. Sobre todo, coas detencións en Luhuso quedou patente ante os xornalistas o descoñecemento do tema.

Compoñentes do luhuso

No período de catro días de interrogatorio dos detidos, a mensaxe dos medios de comunicación transformouse en completo: desde a tese de España nas primeiras horas até o despropósito da mesma. Como titular se podía ler “a operación franco-española en desorde” ou “a operación contra ETA fortemente criticada”. Moitos se deron conta de que a información oficial recollida nas primeiras horas non se axustaba á realidade. O tema estivo presente até o desarmamento do 8 de abril. No fondo, Le Monde informou sobre o día do desarmamento, estendéndose a información.

Á hora de explicar esta sucesión, Etxeberri detalla tres elementos: a relación cos medios de comunicación, un tema de interese, si era un “espectáculo” (seguir a noción sociopolítica de “espectáculo” conceptualizado polo pensador Guy Debord) e o contexto favorable (entre eles, o desexo de acabar coas accións terroristas dos yihadistas en Francia e no ámbito internacional).

No contexto da concentración e privatización dos medios de comunicación, Etxeberri di que esa noción de “espectáculo” hai que tela en conta. "Están nunha lóxica capitalista, teñen que vender a información e queren un tema que se vai a vender. Sabendo iso, si tes como obxectivo o seguimento mediático da túa mensaxe, debes inventar formas de narración e/ou acción que che fagan espertar o interese”. A esta advertencia engade a seguinte nota: “Temos moi claro que á hora de adaptar a forma non hai que adaptar a esencia política”. Di que esa procura de mediatización pode ser para lograr un obxectivo ou para protexerse a si mesmo.

Ao día seguinte daquel 8 de abril, Thikoip notou un cambio na súa actitude: “O discurso de sempre, bastante vomitivo, resta credibilidade á iniciativa”. O que pasa é que para os medios franceses tamén houbo correspondentes de Madrid en Baiona, mirando o tema con soda de Madrid. De face ao futuro, o membro de Bake Bidea tamén subliñou que seguirán traballando e creando relacións cos xornalistas. Tamén especifica outro elemento: “Necesitaremos un punto de innovación e de coraxe para seguir interesándonos polos seguintes pasos”. A principal cita será en París: unha mobilización para denunciar as medidas de excepción impostas aos presos políticos vascos.