Itxaro Borda foi a gran protagonista da película a principios de xuño no Teatro Arriaga de Bilbao. O pasado día 8, os euskaltegis de Bilbao A Vella realizaron unha lectura ininterrompida da novela 100% Basque. As 1615 actuacións do grupo Hinka miraron ao pasado, aos tempos dos vascos que ían a Islandia a cazar baleas.

De todos os xeitos, o punto de partida da actuación é o actual: A propia Itxaro Borda estivo en Islandia e as súas vivencias empuxáronlle a escribir. As paisaxes solitarias e salvaxes da illa, as baleas xigantes capturadas polos vascos nas súas augas, o vello vocabulario islandés e con palabras en eúscaro... e a matanza de 1615. No outono dese ano morreron 32 vascos.

A petición do grupo Hinka, Itxaro Borda escribiu 13 textos poéticos. O trío labortano creouse en 1615 coa música de guitarras, trikitilaris e voces. A actuación de Bilbao comezou recitando as grazas pola morte da balea de Ziburu, Joannes d’Etcheberri. Despois, guiados polas suxestivas palabras de Borda e as alegres melodías do trío, o público mergullouse nas frías augas de Islandia, xunto a aqueles baleeiros de hai catro séculos. Esperáballes o sabio Jon Gudmunsson, que escribiu sobre as andanzas dos vascos no século XVII.

O son da trikitixa convidou aos oíntes a unirse a aquelas épicas viaxes de aventuras. Como os vascos de outrora, a chegar máis lonxe que ninguén, a ser máis valentes que ninguén. Con todo, o próximo inverno xera incerteza nas portas do Mar Ártico. Non sei si volverei. Algúns non volveron nunca, pois atoparan o mesmo destino que a balea: “O mar é vermello con sangue de balea, sangue mariñeiro, sangue vivo”, di Spanverjavigin.

Despois, na canción Lilja maitez, Hinka utilizou a melodía islandesa adaptada do século XIV. Nun momento máxico recitaron unhas estrofas en islandés, na canción infantil O raposo de Artica. No abalo das ondas do mar, o pasado e o presente uníronse nesta pequena sala de Bilbao, até case percibir o vento de Islandia e o salitre oceánico. O Atlántico conectou os dous pobos hai tempo, así como as linguas: crearon o pidgin euskera-islandés para entenderse entre si e algunhas listas de palabras. Itxaro Borda lembra na canción Esku-izkribuak que tivo unha delas entre as mans, “ao tocar os papeis, tocoume”.

É un exercicio interesante para axuntar literatura e música, pasado e presente. Itxaro Borda puido atopar o eco da memoria dos vascos no Reikjavik de hoxe en día e Hinka vestiu a melodía con delicia.