Como chegaches ao mundo do circo?

Eu empecei a estudar circo moi tarde. Antes facía chea de deportes: karate, natación, ximnasia artística, taekwondo, sokatira… e cando cheguei a Madrid aprendín tamén danza africana, teatro e técnicas de clown ademais do circo.

Fuches expresamente a Madrid a estudar circo?

Fai uns vinte anos decidín saír de Pamplona. Primeiro fun a Italia e despois a Holanda. Traballei en Italia recollendo mazás e en Holanda etiquetando os paquetes que había que enviar a unha empresa de loxística, a Nippon Express. Non sabes o ben que estiven a facer eses labores físicos. Coñecín a xente de Madrid e fun con eles a Madrid durante uns días. Entón volvín a Pamplona, pero ao cabo dunha semana un dos amigos chamoume dicíndome que dera o meu nome na escola de circo de Alcorcón, esperando que me gustase. Foi como ir ao parque de atraccións. Ademais, era barato e valía a pena. O segundo ano, ademais do circo, fun á escola de teatro e a estudar danzas africanas. Ao principio vivía en Ponte Vallecas e logo en Navalquejigo.

Que buscabas desde Pamplona?

Estaba moi a gusto, pero necesitaba irme de Euskal Herria, porque este pobo che atrapa, e máis si es unha persoa activa. Non o sabía e aínda non o aprendín a dicir que non. É un asunto de militancia que che atrapa, métesche en mil cousas e eu sentín a necesidade de saír, respirei para poder volver un día. Agora estou contento de novo aquí e listo para traballar por Euskal Herria e polo eúscaro cando sexa necesario.

Como xurdiu Zirika Zirkus?

Boli [Luís Lainez] e eu coñecémonos en Madrid e foi un amor repentino. Estudabamos na Escola Municipal de Circo de Alcorcón e, ao mesmo tempo, traballabamos nunha compañía de circo teatral. En canto entrei na escola, o director da compañía preguntoume si sabía andar polos paus dos pés e empecei a camiñar con eles inmediatamente. Pouco despois era o protagonista dunha obra. Foi maxia, pero sempre me sucedeu así na miña vida.

Ao cabo dun intre propuxen a Boli que crease o noso espectáculo. Así xurdiron os personaxes Loretsu Traketsu e Bolitxe Zalaparta. Ao principio, o pallaso de Boli non falaba. Boli é de Vallecas e aínda non sabía eúscaro. Ofrecemos a nosa actuación en Pamplona e ese mesmo día propuxéronnos ir a outro tres lugares. Recibíronnos moi ben e vimos que aquí podiamos ter moitas oportunidades. Como viviamos nunha casa ocupada en Madrid, non había problema en deixalo todo e vir aquí. Cando chegamos, fun charlar cos membros de Topagune, Xole Erbiti entón responsable da sección de Eúscaro do Departamento de Educación, e con Iñaki Azkona, técnico de eúscaro do Concello de Pamplona, que foron os meus anxos. Sempre lles agradecerei a axuda que me prestaron.

Comezastes con poucos recursos.

Empezamos a ir a moitas escolas. Como non tiñamos nada, o noso cachet era bastante pequeno. Chegamos cunha maleta cada un. Non tiñamos nada máis. Un amigo pintounos unha especie de gran cartel para pór en escena, a miña tía deixoume unha vella cadea de música e os amigos levábannos aos seus coches aos sitios. Formouse unha gran rede. A miña irmá, a nosa cuadrilla… nós sempre compartimos todo. Demos moito e sempre nos deron moito.

Pouco despois sacáronnos o carné de conducir e uns amigos regaláronnos unha vella furgoneta. Así, aos poucos, fomos crecendo. Hai uns anos que vivimos disto e estamos tranquilos. Puxémonos un soldo de 1.100 euros. Xunto a nós, hai unha chea de persoas que tamén traballan nos espectáculos, sobre todo Maribel Martínez, Txetxu Collado, Oier Bravo e Sergio de Andrés.

Que facedes en Zirika Zirkus?

Espectáculos de circo teatral para toda a familia que combinan diferentes técnicas: equilibrios, acrobacias, acroportes, clowns, xogos con música e bailes; obras cheas de humor, todas elas feitas con moito agarimo.

O máis espectacular dos vosos espectáculos son os acroportes. É un exercicio físico duro?

Si. No mundo do deporte denomínase akrosport. No espectáculo que imos estrear agora, sobre todo facemos akroyoga. Son acroportes, pero con algúns accesorios tomados do ioga: respiracións, sensacións…

Como son os vosos adestramentos?

Vou ao ximnasio e o ano que vén quero traballar máis pilates e ioga. Outros practican artes marciais, exercicios con teas ou outros. Cada unha a súa. O obxectivo é conseguir forza, flexibilidade, equilibrio e confianza. A confianza céntrase especialmente nos cursos que realizamos con nenos e novos, porque ademais do escenario é necesario en todos os ámbitos da vida.

Coidades especialmente a alimentación?

Isto é o que hai que facer, xa que comer ben e descansar son esenciais para un traballo destas características. De todos os xeitos, non sempre é fácil. Nos refachos tranquilos todo está máis equilibrado, pero cando te metes nun bulebule, como nós estamos neste final de curso, cunha chea de birlos, facendo sesións de fin de curso e sen estrear aínda o noso novo espectáculo, todo é máis difícil. Non temos tempo nin para facer a compra. Levo dous días comendo nun restaurante. Pero non é habitual. Comemos normalmente en casa e de forma equilibrada. Vivimos en Irañeta e consumimos verduras ecolóxicas da Sakana, por exemplo.

Comemos moi pouco antes de traballar. Si temos que facer unha representación física a media tarde, por exemplo, eu non xantar.

E como comezastes a dar cursos a nenos e mozos?

Son da Txantrea e cando viñemos vin que era moi importante ensinar aos nenos do barrio todo o que aprenderamos. Así empezamos a dar clases en Auzotegi fai 15 anos e seguimos alí. Algúns rapaces están connosco desde o principio e xa saben máis que nós. Estamos a tentar achegar algo ao barrio. Agora vivimos en Irañeta e tamén damos clases en Etxarri. O circo é un medio para traballar moitas outras cousas: solidariedade, axuda mutua, traballo en equipo, falta de competitividade…

E cursos de clown?

Cos nenos non se pode traballar o clown porque eles son clowns. Deles aprendemos moito. Ensinámoslles teatro, miradas, sensacións, técnicas de circo... e sobre todo, superando retos. Máis que técnicos damos importancia ao traballo en equipo e ao esforzo. Non usamos a palabra ‘mal’.

O nome do novo espectáculo é o seguinte: De quen son descendentes?

As protagonistas son Miren e Nekane. Os seus antepasados recuperaron a sesión de circo que crearon fai 500 anos. Música en directo, claqué, acroportes, acrobacias e humor, sobre todo humor. No circo clásico as familias realizan espectáculos para moitos anos e pasan de pais a fillos. Nós queriamos subliñalo e demostralo no noso espectáculo do décimo quinto aniversario.

Que pensas do circo en xeral?

Non acepto os circos que teñen animais. Con todo, hai bos circos clásicos que teñen o espírito de Continuación, é dicir, que os espectáculos clásicos transmítense de xeración en xeración. Gústanme moito os pallasos clásicos. Deles recollemos unha chea.

Cal é a diferenza entre o clown e o pallaso?

Un amigo dicía que o clown é un pallaso con estudos. Chámase Clown á persoa que traballa unha técnica de teatro, e os pallasos son personaxes divertidos do circo clásico. Con todo, o clown tómase moito dos pallasos. Por exemplo, un clown sería Charles Chaplin.

Todos os clowns son diferentes. Únelles ser fadas e tomalo todo desde o lado positivo. Pantxika Lamur é o meu clown e neste personaxe mesturo moitas características dos bufóns. Di moitas cousas, moi correctas na maioría dos casos, pero con boa intención. Cada clown pode facer diferentes personaxes. A pantxika non pode ser a mesma en todos os lugares e situacións. A de Lara Larika, un espectáculo que conta contos a nenos pequenos, non pode ser a Pantxika que vai aos institutos ou a Pantxika Makarra que traballa con adultos. Clown é a esencia, pero xogas con iso. Pantxika realiza sesións moi diferentes: repartición de premios, sesións a favor do eúscaro, presentacións… de todo. A Pantxika é o personaxe que Zirika Zirkus envía a facer calquera cousa.

Vostede é tímido e el, terremoto.

E ás veces Pantxika imponse e actúa pola súa conta. Non sei explicalo e creredes que estou tolo, pero é verdade. Ás veces doume conta con horror de que Pantxika está a traballar só. É unha sensación moi bonita e gustaríame saber como ocorre, pero non podes deixala escapar. Non podes deixar soa a Pantxika, porque é moi mala.

Como é Pantxika?

Ten moita frescura e é un lercho. Como muller adulta, sente unha terrible liberdade para dicir o que pensa. É unha solterona forever, pero porque a elixiu. É, sen dúbida, moito máis moderna que eu e moi afectiva. Xoga moito coa xente. No espectáculo, por exemplo, elixe a algúns espectadores para facer un par de acroportes. O último fíxoo sobre o alcalde de Aoiz, Unai Lako.

Cada un ten que facer o seu propio pallaso. A min, na época da formación dixéronme que o meu clown era unha dama de beneficencia, e así é en parte a miña Pantxika. Por iso pode provocar tanta risa, porque non se imaxina vostede que unha muller que ten ese aspecto teña semellantes atencións. É un contraste terrible. Outro profesor díxome que eu tiña moita sensualidade, e aínda que ao principio a tomei mal, logo vin que era a verdade e que tamén podo utilizala.

A pantxika di calquera cousa que se lle ocorra, e por iso dáme medo, porque non se pode dicir calquera cousa. Algúns din que os cómicos non debemos ter límites, pero necesitámolo.

Que límites?

Por violación non se pode facer humor, por exemplo, e ouvín a unha muller facer un chiste respecto diso. Eu creo que iso non se pode facer.

Que faría Pantxika vendo ao personaxe enmascarado que saíu o día anterior na manifestación a favor da bandeira que se celebrou en Pamplona?

Ao ver a facha da facha, converteríase nun semiconductor, sacando o seu lado máis friki. Estou seguro de que a Pantxika colocaríase ao seu lado e podería facer tamén unha pequena chistorra, pero un vegano. Tamén el é súper navarro, pero macrobiótico.

Gústanos rirnos de nós mesmos?

Hoxe en día, no noso modelo de sociedade, para a maioría da xente é tan importante ser xusto e perfecto que nos resulta difícil rirnos de nós mesmos. Pero eu creo que hai que quitar importancia a esas ideas, a esas presións.

Tedes relación co grupo Pallasos en rebeldía. Apetéceche saír con eles?

Si, por suposto. Acoden a lugares en conflito para levar un pouco de alegría. Gustaríanos saír fóra, por suposto, pero non é fácil coller tempo e oportunidade. Nós non pedimos subvencións, porque cremos que as institucións teñen que xestionar ben o diñeiro. A nosa filosofía é non esixir nada e vivimos sen adiantar nada. Non podemos perder a oportunidade de actuar.