En pouco tempo estiveron dúas xeracións: a que viu a heroína con descoñecemento e atractivo, e a que a tomou como un perigo. Onde che situas?

A primeira. Queriamos probar as drogas e tamén era unha forma de protestar. Ademais, tras a morte de Franco, comezou a chegar a contracultura exterior: música, rock, libros... Ademais, vivimos unha crise: a reconversión industrial, o gran paro... Todo iso e a escasa transición provocaron unha frustración social e sobre todo entre a mocidade. Había unha tremenda ignorancia sobre as drogas, só sabiamos o que ouviamos nas cancións. E o que oficialmente dicían, que todo era malo, non o criamos.

En canto ao libro, céntrase no relato que vostede escribiu sobre Elgoibar.

Comecei a recoller ao redor de 1985 o que ocorría en Elgoibar, o que organizabamos nós: concertos, actuacións rueiras, pintadas, que alguén muría... En quince anos recollín todo iso, e varias pasaxes viron a luz neste libro.

E como foi dar a coñecer o que se recolleu no pobo con nomes e apelidos?

Pensei que a algúns lles custou ver aos meus parentes, pero tamén perdín a moitos, que até agora estaban na escuridade, coma se fixesen algo vergoñoso. Imaxínache que naquela época en Elgoibar, cada vez que falecía un mozo en relación co consumo de drogas, facíase unha concentración e algunhas familias non o deixaban. Algúns aínda non admiten que os seus fillos traballaron niso e que morreron por mor del. A sida tiña un estigma tremendo que se relacionaba directamente coa morte. Por iso pensei que á xente iríalle ben, aínda que ao principio lle custase traballo ver os nomes. E así foi. Viñeron darme as grazas e abrazos as nais dalgúns mortos, as irmás... Pola contra, os familiares dos empresarios falecidos quizá non o viron tan ben, pero concluín que si se contaba a historia tamén había que recollela.

O consumo de drogas e a xestión dos enfermos de Sida foi deficiente...

O PNV de Elgoibar deixou a xestión do consumo de drogas en mans do xefe da Policía Municipal, quen pensou que coa simple prohibición de vender xiringas aos mozos resolveríase o problema. A Ertzaintza e a Policía Municipal incautáronse dun ximnasio que se atopaba pecho e convertérono nun centro de detención ilegal. Os mozos eran conducidos á zona para ser encadeados e ameazados. Un heroinómano contoume que lle puxeron unha pistola na cabeza, e unha rapariga dixo que lle rexistraron o buche. Tiñan total impunidade para facer calquera cousa. Aproveitaron a prohibición e a situación ilegal para deter, controlar... En concreto, en Estados Unidos recoñeceuse recentemente que na época de Nixon actuouse contra unhas drogas para controlar os movementos de negros e de esquerdas.

En que ano empezaron a distribuír xiringas na CAV?

As comisións anti-sida iniciaron a distribución en 1988 e máis tarde empezaron a vender kita (condón e xiringa) en farmacias. Institucións demasiado tarde, cinco anos despois dos primeiros casos de Sida, tras a morte masiva de persoas. Nos cárceres, moi tarde, non se puxo en marcha o intercambio de xiringas até finais dos anos 90. O que era un problema de saúde, foi tratado coma se fóra de orde pública. Aos enfermos de sida ofrecíaselles pouca atención sanitaria, e entón condenábaselles a varios meses de cárcere.

Que lle impulsou a escribir o libro?

Juan Carlos Usó, que escribiu moito sobre as drogas, dixo nun foro que a policía non introduciu heroína en Euskal Herria con fins políticos. Contesteille que había certos indicios que indicaban o contrario. O debate foi longo e decidín empezar a recoller documentación, documentais, libros, internet, prensa... Tamén comecei a recoller o sucedido no estranxeiro, e tamén escribín parte da historia de Elgoibar. O ano pasado lin algunhas pasaxes no Gaztetxe do pobo. Os mozos quedaron atónitos porque non coñecían o pasado e pedíronme que o fixese público. Iso animoume moito. Naquela época acudín a unha conferencia que deu o pensador Antonio Escohotado en San Sebastián e cando lle preguntei sobre a relación entre a policía e a heroína respondeume que eramos “conspiranoicos”. Quería pór argumentos ante os que queren pechar o debate.

O denunciado polo que fóra xefe da policía municipal de Mondragón é...

Si, cando en setembro de 2015 publicaron as palabras de José Luís Etxeberria Porru, quedei sorprendido de que non houbese resposta política. Porru comprobou que os coches camuflados que saían de Sálvea e Intxaurrondo distribuían heroína en Mondragón e noutros pobos. Ademais, outra persoa relatou que comprara heroína aos gardas civís de Intxaurrondo e un tabernero de Pamplona víraos repartirse a heroína entre os coches patrulla. Doutra banda, un residente en Deba relatou que descoñecidos lles deron a heroína gratis un sábado pola noite e que durante varias semanas víraos vestidos de uniforme. Despois de publicar o libro, estou a recoller máis testemuños; aquí o que contou un soraluze: A principios dos anos 80 contaba cun bar no que se reunían membros da esquerda abertzale, sindicalistas e novas. Foi detido nunha redada e durante dez días foi agredido pola Dirección Xeral de Seguridade do DGS en Madrid, mentres un comisario lle facía a mesma oferta todos os días: se lle contaba o que falara no bar, repartiríalle heroína e facilitaríalle a venda no bar. O posadero non se rendeu.

A experiencia das yonquias de Ondarroa sorprendeume: impedir que os traficantes entren no pobo.

Tentaron organizarse entre eles e conseguiron un gran apoio popular. Chegaron á conclusión de que o problema da heroína trouxérano eles mesmos e que a expulsión era responsabilidade deles. Non coñecín outra experiencia semellante.

O 'caso Navallas' era moi clarificador...

Traficantes, contrabandistas de tabaco e proxenetas pagaban ás forzas policiais a taxa para facer os seus negocios con total impunidade. Por aquel entón, un dos xefes de Intxaurrondo declarou nunha investigación interna que ese enorme diñeiro negro destinábase á guerra sucia. Navallas comezou a investigar, pero parece que se asustou. É máis, Conde Pumpido dixo en 1987 que había unha mafia de heroína protexida.

Este libro tamén é un recoñecemento á obra de Pepe Rei, Adore e Errotatxo?

Si, cada un no seu ámbito –investigación, denuncia e prevención– traballou moito. O traballo de investigación de Pepe Rei foi fundamental, arriscouno todo. Foi el quen publicou o testemuño dun narco turco que estaba nunha mafia da Garda Civil que estaba a repartir heroína a gran escala.

Naquela época introducíusenos a heroína. Que introducen agora para deter aos mozos?

Como sempre, en función da loita e do momento en que se produza, empregaranse todas as ferramentas para relaxarse e tontear.

O teu traballo ten moito de verdade, de xustiza e de reparación.

Si, quería homenaxear aos miles de mozos mortos. Hai que clarificar a responsabilidade política e policial. Vendo a cantidade de heroína que se detectaba cada ano, é evidente que non querían parar o tráfico. Pola contra, desde o punto de vista da opinión pública e para controlar aos mozos facíanse redadas contra a “droga”, sobre todo o haxix.

Que está nas nosas mans?

Quen saiba algo, que o conte. A través dos medios de comunicación estou a dirixir a seguinte mensaxe a Ardanza: Por que silenciaches a Porru, ex xefe da Policía Municipal de Arrasate, cando pasaron 35 anos? Non temos dereito a saber que pasou?