Hai moita diferenza, é dicir, non é o mesmo estudar tres anos de Medicamento no campus de Leioa da UPV/EHU que cursar o tres seguintes nun do catro hospitais universitarios. En Leioa poden aprender eúscaro os alumnos que se inscribiron na rama de eúscaro. No segundo ciclo estudan nos hospitais. Seguramente, os alumnos estarán encantados cos tacóns médicos. Excepto na de Donostia-San Sebastián, nos seus centros de traballo (Txagorritxu, Basurto e Cruces), o ambiente é castellanoparlante e os estudantes pagan a factura.

Por que o medicamento non se pode aprender en eúscaro, non se pode explicar en dúas frases. Os factores son moitos. Nas seguintes liñas daremos as chaves principais.

Medo á desaparición do ramal en euskera

María Fontes Rodríguez está a terminar a 3ª división. Fálanos como membro da Asemblea de Medicamento. Di que a matriculación en eúscaro vai cara abaixo. O anterior Decanato indicoulles que si se seguise baixando, no canto de dous grupos, só un sería en eúscaro. Ven perigar a liña en eúscaro: “Temos moita presión demográfica, calquera no Estado español pode conseguir praza na UPV/EHU, cómennos e non hai un número determinado de prazas en eúscaro. Si vanse a acoller 300 alumnos, por exemplo, por que non gardar en eúscaro 150?”. Ela sabe o que lle contesta: A UPV/EHU depende do Estado español e non se pode cursar o grao de Medicamento en eúscaro. Fontes recoñeceu que hai alumnos que optan por estudar a selectividade en castelán. O alumno é consciente de que o segundo ciclo de Medicamento realizarase en gran medida en castelán, tamén en castelán o exame MIR (Médico Interno Residente) e no centro de traballo, tamén en Osakidetza. “Si ao decanato correspóndelle promover a matriculación en eúscaro, pero non hai estratexia para iso”.

Itziar San Martín é a nova vicedecana de Eúscaro e Plurilingüismo. Jon Zarate leva dous anos no Vicerreitorado de Euskara. Na súa opinión, a matriculación en eúscaro non vai baixar. Segundo os seus datos, nos últimos cinco anos a media foi de 111 alumnos (ao redor dos 280), cun máximo de 119 e un mínimo de 100. San Martín cre que os alumnos pensan no 100% e témese que perdan un grupo: “Dixémoslles que non imos eliminar un grupo. Faise unha discriminación positiva, mesmo si fosen 95 alumnos, fariamos todo o posible para sacar a dous grupos”. Preguntámoslle pola matriculación dos San Martín euskaldunes na liña de castelán. Na súa opinión, equivócanse de opinión. Aprender euskera non é unha desvantaxe, aínda que logo siga aprendendo en castelán: “O castelán e o inglés seguirán sendo utilizados e aprenderán terminología. O eúscaro xa non se aprende. Temos a intención de promover a matriculación en eúscaro”. Aínda non analizou as respostas, pero realizou unha enquisa a todos os alumnos de Medicamento sobre este tema.

Enfróntanse Osakidetza

A UPV/EHU ten un convenio con Osakidetza para a contratación de profesorado. Son dúas estruturas moi diferentes e as relacións complícanse. Diferenzas, ás veces obsérvase unha falta de vontade, a pesar das posibilidades, xa que algúns xefes de servizo dos hospitais, en lugar de elixir aos médicos vascos como profesores, déixanos atrás. A alumna María Fontes non sabe como funciona o acordo entre a UPV/EHU e Osakidetza, pero deunos un exemplo: “Unha persoa atopábase facendo prácticas no Hospital de Cruzamentos, no servizo de Pneumoloxía. Coñeceu a dous médicos vascoparlantes que estaban dispostos a impartir a materia en eúscaro, pero non lles dixeron que existisen prazas deste tipo. O meu compañeiro tiña un profesor de pneumoloxía en castelán. Por que non chamaron aos médicos vascos?”. Cando os alumnos solicitaron profesores euskaldunes a miúdo escoitaron as seguintes respostas: non hai suficientes médicos para dar clases de eúscaro, sacamos unha praza bilingüe pero non se presentaron...

Itziar San Martín e Jon Zarate cren que a UPV/EHU ten moito que facer para que o Medicamento se ensine en eúscaro, pero hai moitas cousas que non están en mans da UPV/EHU, senón de Osakidetza. Din que a contratación do profesorado é clave e non poden. En dúas palabras, o proceso é o seguinte: A UPV/EHU aprobou a convocatoria dunha praza para impartir este tipo de materias en Medicamento. Contratarase a un/a profesor/a que posúa o nivel C1 (nivel EGA) de eúscaro, tanto si coma se. A Osakidetza pídeselle o médico dese perfil, que dirá si teno ou non. Que pasa? Que en máis dunha ocasión o Servizo correspondente responde que non ten persoal médico vascófono para este posto. Como non hai médicos euskaldunes e a praza é necesariamente bilingüe, durante un curso escolar traballará como profesor/a temporal. Este profesor pode ser castelán.

Segundo Zarate, o grao en Medicamento é especial, trabállase con persoal doutra institución, son profesores asociados e, ademais, son médicos. No camiño da creación do ramal en eúscaro, mencionou varios límites: A UPV/EHU ten un orzamento limitado e os departamentos non poden sacar tantas prazas de profesor/a como queiran; na contratación do profesorado hai que cumprir a condición xeográfica de que os alumnos/as que están no Hospital Universitario de Txagorritxu sexan atendidos por médicos locais, non por exemplo, de Donostia-San Sebastián, que son profesores/as especializados, que teñen que ter un profesor/a de cada materia, que imparte da cardiología, etc. Así di Zarate: “Son límites, pero non insuperables”.

Dado que a contratación é chave, con Osakidetza quixéronse mellorar as vías de oferta de prazas: “Queremos que o proceso se faga máis transparente. Critícano os alumnos, e nós tamén habemos visto que sacan as prazas e os servizos de Osakidetza ofrecen médicos do seu interese”. Osakidetza propúxolles cambiar o modelo de traballo: As prazas da UPV/EHU destinaranse ao servizo de eúscaro de Osakidetza e realizaranse convocatorias amplas a través dos directores médicos dos hospitais. Algúns médicos nin sequera dábanse conta de que saían prazas, di Zarate. O Vicerreitor de Eúscaro está a traballar moi contento con Osakidetza, especialmente coa dirección de Recursos Humanos e co servizo de Eúscaro.

Plan Lingüístico Extraterrestre

Escoitamos ao estudante Fontes nun ton parecido: sácase unha praza bilingüe, pero non sabemos por que é monolingüe despois dun ano; temos a impresión de que en Osakidetza xóganse a trampa e os médicos que queren preséntanse para as prazas de profesor, pero non temos probas...E a pregunta do xornalista: É todo tan dubidoso, tan vago? Teredes un Plan de Idiomas? Que di iso? Sorprendeuse de que lle preguntamos polo Plan de Idiomas: “Plan de Idiomas? Aquí raíña a pasividade. As actividades relacionadas co eúscaro adoitan ser lipdubs, concursos de narración, etc. Nós queremos a carreira en eúscaro!”.

II Congreso de Eúscaro da UPV/EHU Segundo o Plan Director 2013-2017, hai que conseguir que todas as materias obrigatorias de Medicamento impártanse en eúscaro a final deste ano. Á vista dos datos da páxina 23, sería un milagre que se cumprise o plan. Zarate recoñece que o plan non encaixa coa realidade. Este ano termina o plan de cinco anos e haberá que facer outro, non nos adiantou Zarate: “Veremos como facelo. O plan actual é moi xeral e quizais temos que traballalo doutra maneira”.

Necesidade de superar a un bo médico / médico vascohablante

Os días 27 e 28 de xuño celebraranse en Bilbao as xornadas de Saúde e Linguaxe organizadas polos Cursos de Verán da UPV/EHU. Zarate e San Martín reivindicaron que o debate dos médicos vascos váiase da taberna á Academia, onde reside. O centro debe ser o paciente e a calidade da atención sanitaria debe relacionarse co idioma: “Temos que obter evidencias diso a través da investigación e abrir o debate á sociedade”. A esta liña de investigación tamén lles gustaría que a abordaron os estudantes, tal e como fixo Bidane Petralanda (entrevistada en ARGIA o 4 de xuño de 2017). Petralanda analizou os circuítos de eúscaro dentro de Osakidetza. É o primeiro traballo de fin de grao que uniu a saúde e o eúscaro no Medicamento.

Porque a única reivindicación dos estudantes de medicamento non é ter en conta o seu dereito, é dicir, estudar en eúscaro. Os alumnos queren ser médicos vascos. Queren ofrecer unha atención de calidade, polo que queren ofrecer o servizo en eúscaro.

Izaskun Elezgarai,

Profesor e investigador da Facultade de Medicina e Enfermaría

“O grao de medicamento é un bo indicador da situación que vive o País Vasco”

Preguntado polos obstáculos que hai para euskaldunizar o medicamento, fixo un exercicio de distanciamento do foco.

Hai unha falta de estratexia e de decisión política detrás. Paréceme que hai que analizalo desde o punto de vista de país. O problema non é a UPV, o problema é que a UPV está suxeita á normativa española, co que iso significa. Ademais, a UPV/EHU depende das decisións dos reitores de quenda que poden ter criterios político-culturais máis ou menos vascófonos. O grao de medicamento é un bo indicador da situación que vive o País Vasco.

Osakidetza ten moito que dicir.

O segundo ciclo realízano os alumnos nos hospitais de Osakidetza. Aínda que a situación é diferente de hospital a hospital, na maioría dos casos existe un ambiente moi erdaldun. O exame MIR (Médico Interno Residente) realízase en castelán. A mesma profesión desenvolverase tamén en castelán. O problema é estrutural e hai que mirar moito máis alá da UPV.

Resulta moi curioso saber que as prazas bilingües poden quedar buxán, aínda que os médicos vascos estean dispostos a exercer como profesores. É difícil de entender.

Iso está en mans dos responsables de Osakidetza e até agora os centros de poder en Osakidetza foron castellanoparlantes, e vemos que o medicamento é un ámbito moi xerárquico.

Os alumnos de aquí temen que a rama de eúscaro debilítese debido á gran competencia cos españois.

Dixen antes que necesitamos unha visión de país. Actualmente, estamos nunha liña aproximada de 200 en castelán e 100 en eúscaro. En primeiro lugar, o que habería que pensar é o número de profesionais vascoparlantes que se necesitan, e en función diso haberá que calcular o número de alumnos euskaldunes diren.Nire que en opinión de todos deberían ser euskaldunes, tal e como o noso obxectivo debería ser que todos os médicos de Euskal Herria sexan vascoparlantes.

Pero a UPV/EHU non ten competencia para iso.

Vexo que aquí se necesitan decisións políticas e unha estratexia, como dixen ao principio, e que o outro lado vai estar por diante. Somos vascos e temos que mirar por nós, si non, quen mirará por nós? Quen garante o proceso de euskaldunización na UPV/EHU? Quen o regulará na UPV/EHU? Vai xerar conflito, por suposto, pero temos que enfrontalo.