Como comezou na militancia social e política?

Cando era máis novo, empecei no movemento estudantil e, unha vez finalizados os estudos, traballei en varios ONG: Estabamos en Mozambique durante a guerra civil, así que me dediquei sobre todo ás situacións de emerxencia. Logo estiven en Angola, onde tamén estaban en guerra civil. Logo fun a Brasil a seguir estudando e fixen traballo social en varias favelas.

E cando empezaches na militancia feminista?

En 2004, volvín a Mozambique e entón entrei nunha organización dedicada aos dereitos das mulleres e os temas de xénero, Forum Mulher. Entón coñecín de cerca as loitas das mulleres. En Mozambique, por aquel entón, non existía ningún movemento feminista nese sentido. Había feministas académicas, pero moitas eran brancas, e era difícil atopar mulleres mozambiqueñas que se crían feministas.

Que camiño seguiu nesa institución?

Traballei como director durante dez anos, e o meu obxectivo era cambiar un pouco as cousas e facer máis radical a organización. Como xa estudara empresariais, quería conseguir obxectivos concretos. Por exemplo, mentres eu traballaba na organización, tentamos influír nas políticas públicas de Mozambique, e entre outras cousas, conseguimos que se aprobase unha lei sobre a violencia doméstica contra as mulleres e outra para ofrecer un aborto libre e seguro. En 2013 ofrecéronme entrar á secretaría internacional da EMM, e durante un ano traballei en dous traballos, pero era demasiado, e en 2014 deixei Forum Mulher para dedicarme de cheo á EMM.

En que situación atópase Mozambique na actualidade?

Parece que nos espertamos dun soño. Mozambique obtivo a independencia en 1975 e estableceuse un goberno socialista, case comunista. Nacionalizáronse todas as propiedades da colonia: casas, terras, empresas, etc. Ademais, redistribuíronse os recursos, facilitouse o acceso á educación…

Con todo, un ano despois, en 1976, iniciouse unha guerra civil que durou até 1992. Estabamos convencidos de que entón comezaría a verdadeira revolución, que era o momento de empezar a desenvolver realmente o noso país, pero nada máis abandonar as armas, chegaron os acordos de libre comercio e iniciouse unha transición automática cara ao neoliberalismo. En lugar de mellorar a vida da xente, empeorou, xa que, mentres durou a guerra, vivimos sobre o construído polo socialismo, pero agora…

A maioría da poboación do noso país vive en zonas rurais e é precisamente onde acoden as empresas multinacionais; as persoas que viven nesas zonas teñen pouca información e son moito máis vulnerables ás empresas estranxeiras.

Como afecto ás mulleres a chegada das multinacionais?

Como consecuencia dos acordos de libre comercio, as mulleres perderon as súas terras e os seus empregos; por outra banda, a pesar de ter un traballo, sempre é de moi baixa calidade polo nivel de escolarización. Doutra banda, a violencia contra as mulleres multiplicouse nas últimas horas. O debate prodúcese unha e outra vez, a ver si realmente creceu a violencia, ou si os medios de comunicación falan máis dela. Na miña opinión, en realidade está a crecer.

Por que?

O Goberno hase militarizado moitísimo nos dous ou tres últimos anos, armáronse de arriba a abaixo, e cada vez que os movementos sociais queren organizar algo, incluso o primeiro de maio, salguen os tanques militares e os homes robocop… O medo e a inseguridade están por diante. Se o Goberno fai iso no sector público, que pasará no sector privado? Reprodúcese a violencia. A violencia atravesa a sociedade de Mozambique.

Exemplos?

Efectivamente, o ano pasado producíronse dous casos tremendos. A filla do lehendakari, que gobernou até 2014, foi asasinada a tiros polo seu marido o 14 de decembro de 2014. E tres meses antes, Graça e Samora Machel, filla de dirixentes e políticos da nosa revolución, recibiron unha brutal malleira da súa parella e lanzáronlle un ollo. Pensen nas mensaxes que reciben as mulleres normais, cando estas cousas lles suceden a estas figuras públicas.

Como se está organizando ante esta violencia crecente?

Pois para nós, EMM foi unha gran oportunidade, porque cambiamos a visión. Nun principio criamos que a violencia ía terminar se obtiñamos unha lei contra ela, e naquela época, nos anos 2000, demos as nosas mellores condicións para conseguir ese tipo de leis. Pero logo démonos conta de que non servían para moito; ademais, as leis que acaban aprobando non teñen nada que ver coas que nós propuxemos, quítanlle todo o seu contido.

Doutra banda, no caso da lei do aborto si se aprobou, pero aínda moitas mulleres morren por mor dos abortos clandestinos, porque as mulleres e nenas que abortan están moi estigmatizadas na sociedade e, por tanto, non van facilmente aos hospitais públicos. Por tanto, agora estamos a traballar na conciencia e o poder das mulleres para que entendan que a violencia é estrutural e que teñen que enfrontarse á culpabilización.

Tedes algunha relación con outros movementos sociais?

África é o continente que sofre con maior intensidade os ataques do neoliberalismo e, con todo, os movementos sociais son máis vulnerables en África. Por que? Porque a febre da ONG atacou especialmente a África. Esta estrutura e os mecanismos financeiros internacionais destruíron por completo as antigas redes comunitarias, as ramas da ONG recollérono todo e organizárono de forma moi capitalista. Europa e Estados Unidos seguen convencidos de que salvarán África, con este discurso colonialista do desenvolvemento, impulsando os investimentos e a axuda humanitaria, pero iso non fai máis que aumentar a dependencia e a débeda.

Tomou a palabra nos Encontros feministas de mulleres abertzales e subliñou a importancia da loita anti-colonialista.

Si, é importante que o mencione aquí. As mulleres do Sur Global estamos a traballar na nosa visión, na nosa toma de conciencia, pero vostedes tamén teñen que reflexionar sobre o tema, púxose en marcha a globalización e todas esas empresas teñen que revisar as relacións que están a construír co Sur as persoas dos países vindeiros. Recorramos ao consumo, por exemplo. Como se fomenta aquí o consumo, quen está a pagar o prezo do consumo barato de aquí? Cando comprades unha chaqueta nunha tenda de mango por 10 ou 20 euros, por que é tan barato? Porque unha muller do sur global ha pagado ese prezo, traballou como un escravo, sen descanso nin condicións dignas de traballo. Ou, se non, de onde vén a nosa luz, a nosa enerxía eléctrica? Sabemos que as compañías hidroeléctricas, por exemplo, destrúen ás comunidades. Temos que falar e reflexionar sobre todos estes problemas, porque todos temos que rebelarnos, non só algúns.

Como xurdiu a Marcha Mundial das Mulleres?

A Marcha Mundial das Mulleres é un movemento internacional feminista, anti-patriarcal, anti-capitalista e anti-colonialista. Iniciouse na década de 1990. A Federación de Mulleres de Quebec organizou unha marcha polo aumento da pobreza e a violencia contra as mulleres. Conseguiron un gran éxito polo que en 1998 lanzouse unha chamada internacional, que foi respondida por moitos países e que no ano 2000 levou a cabo a primeira acción global. Naquela época pretendíase loitar contra o neoliberalismo e a privatización, que afectaban a todo o sur global pero tamén á clase obreira do norte. Tras esta acción de 2000, o movemento reuniuse e decidiron que a loita non se podía interromper, que debía ser duradeira.

Por que?

Porque era unha loita contra unha estrutura e un sistema, e esa estrutura maniféstase de varias maneiras, dependendo do lugar. Ademais, despois desta primeira acción, as mulleres reivindicaron e propuxeron cousas diversas, para cuxa consecución se debía incidir nas políticas públicas e as leis dos países, co fin de cambiar as cousas de raíz e de forma duradeira. Para iso, as mulleres tiñan que seguir aprendendo, analizando o contexto unha e outra vez, identificando as opresiones e traballando sobre as formas de combatelas.

Se non me equivoco, un dos símbolos da EMM é o resultado da acción do ano 2000.

Si, foi entón cando creamos a “Carta das mulleres á humanidade”. As mulleres escribiron cartas aos seus gobernos e ás Nacións Unidas, informándolles das reivindicacións locais e pedindo cambios, e con elas construímos esa carta xeral.

Doutra banda, en 2005 realizamos a nosa segunda acción global e as mulleres coseron unha colcha. Cada pobo teceu un metro cadrado utilizando a técnica que querían. Participaron 30 pobos e formaron o seu pano. Despois apoderáronse do seu pedazo e dirixíronse ao pobo seguinte para coserse as pezas. Ese é o outro símbolo da EMM, o colchón da solidariedade.

Na acción de 2010 non andastes de pobo en pobo.

Derámonos/Derámosnos conta de que a guerra e o militarismo teñen unha gran influencia na vida das mulleres. Por unha banda, existe o poder militar, ese sería o síntoma máis claro, pero as mulleres tamén sufrimos o militarismo noutras formas, a través das estruturas xerárquicas das institucións e doutras xerarquías; por exemplo, asústannos, quedamos en casa parados e silenciosos, sen loitar contra a violencia. Por aquel entón, a República Democrática do Congo foi declarada o peor lugar para a vida das mulleres, pola existencia dunha gran violencia e pola violación das mulleres por parte das forzas militares e paramilitares. Por tanto, en Kibu xuntámonos máis de 10.000 mulleres en solidariedade.

Hai dous anos que realizastes a última acción, en 2015.

Si, naquela ocasión, queriamos subliñar que, aínda que as mulleres vivan en teorías territoriais independentes, as presas son a estrutura patriarcal e o modelo económico capitalista neoliberal que os gobernos nos impuxeron. Ademais, as empresas transnacionales están a dominar os nosos territorios e impúxose unha educación que di que o que vén de fóra é mellor e que a xente non se acepta como é, que sempre queren cambiar isto ou o outro. Por tanto, reivindicamos que seguiriamos en marcha ata que se liberasen os nosos corpos e territorios, e cada pobo abordou os problemas locais, e traballáronse as resistencias e as alternativas para facerlles fronte.

Como conxugan a acción permanente e global, o movemento internacional e a organización local...?

Os grupos locais están na base da EMM, nós chamámolos coordinadores nacionais, e é a súa responsabilidade mobilizar aos membros do seu territorio e coser as alianzas necesarias para levar a cabo as súas loitas. Despois, cada coordinación elixe a dúas persoas que participan no comité internacional. A Comisión celebra os encontros internacionais cada dous anos, e aí é onde se decide que accións vai organizar a EMM. Estes encontros son o momento máis político da EMM. Reunimos aos representantes de todos os pobos que compoñen a EMM, presentamos cada un a súa axenda e na asemblea plenaria definimos unha axenda común. Estamos coa intención de organizar o próximo encontro en Euskal Herria.