O perfil de Rekarte non é habitual. Polo menos cumpriu a súa misión durante un tempo determinado. “A misión de Juanito Zelaia era tentar abrir as ikastolas aquí e alá”. A principios da década de 1970, en 1973, a Deputación de Álava, presidida por Manuel María Lejarreta, creou o Servizo do Eúscaro. Visitación Oiarzabal foi a única responsable e traballadora do servizo e abriu unha sala de eúscaro en Gazalbide, no barrio de Txagorritxu. O ensino en eúscaro en Aramaio, tamén influída pola Deputación, pronto se puxo en marcha.

Para entón, a Ikastola Olabide xa viña con moita forza en Vitoria-Gasteiz, mentres que a Deputación Foral de Álava deu os pasos necesarios para crear varias ikastolas na capital alavesa, pero só na capital. Nese momento, a Deputación non chegou –mesmo non tiña intención de chegar–, Jose Mari Rekarte dirixiuse aos recunchos. “Comezamos a abrir unha sala en eúscaro en Salvatierra, aínda que non sei con exactitude o ano. Podería ser o ano 1974. Despois, na mesma Llanada. Abrimos a habitación en Araia e despois en Alegría-Dulantzi”. Despois de abrir unha habitación en cada unha delas, coa semente posta, José Mari Rekarte dirixiuse ao sur, alén da cordilleira cantábrica, aos pobos de Rioxa Alavesa: Os seus destinos eran Lapuebla de Labarca, Oion, Lanciego, Villabuena, Mainueta e Labarca. Era o ano 1978.

Jose Mari Rekarte, axente activo

Sen unha guía, Jose Mari Rekarte sempre facía unha e a mesma en todos os pobos. “Utilicei un método en todos os pobos, calquera que fose o pobo: fun ao cura e estudei os libros de nacemento en busca de nenos de 3 e 4 anos. A continuación, preparabamos o escrito, manifestando que dalgunha maneira contabamos co apoio da igrexa –para que non se producise ningún problema–, e convocaba por escrito aos pais e nais dos nenos e nenas desa idade; ou asinaba no meu nome, ou en nome da federación de ikastolas ou dalgunha asociación de pais e nais”. Rekarte propuña aos pais escolarizar aos nenos en eúscaro e tiña as vantaxes de: “Hai que ter en conta que naquela época a escola pública non escolarizaba a nenos de até 6 anos. Empezamos a coller aos nenos de 3 a 4 anos e logo collemos aos de 5 anos. Pouco despois fixemos unha oferta para os 2 anos. O noso obxectivo era escolarizar aos nenos en eúscaro, crear unha ikastola”. Nesa reunión Rekarte comezaba a facer as primeiras alianzas. “Ao principio, ía só ou con Ramón Basaras ás reunións que celebrabamos nos pobos de que se trate, pero pronto o faciamos cun vínculo máis estreito, cun cidadán que se implicaba máis que ninguén no proxecto”. Obrando desta maneira, construirían sobre ese basea e sobre o outro a ikastola do pobo.

Rekarte, que di ter moi pouca memoria, lembra os nomes de José Luís Petralanda e Miren Uriarte, os pais que se uniron á idea de abrir unha sala en eúscaro: “Pero había outros. Fixeron un gran traballo, movéronse moito”. Ademais de Petralanda e Uriarte, houbo máis, aínda que os nenos foron trasladados á clase da ikastola. E hai que ser, porque no primeiro curso de 1979-80, sete nenos reuníronse na aula correspondente.

Miren Uriarte, nai

Miren Uriarte, citada anteriormente, vén axudar á falta de memoria de Rekarte, unha nai que enviaría a un neno que ía ser criado na ikastola de Labastida. “Viñeron dous homes á nosa casa [José Mari Rekarte e Ramón Basaras, sen dúbida] para falar co noso pai. Traían consigo a idea de crear unha ikastola. Pero o pai, recentemente operado, non podía saír da casa e dixo aos dous homes que lle parecía unha idea moi axeitada, pero que naquel momento non podía facer nada. Entón díxenlle que estivese tranquilo, que falaría eu con algunhas familias do pobo”. Así xurdiu o chamamento á primeira reunión para abrir unha sala en eúscaro en Labastida.

O pai de Miren fora gudari na guerra de 1936. “Era Jon Uriarte Amondarain, de Zeanuri. Non sei en que batallón librouse, salvo que foi soldado. Despois da guerra traballou para unha adega de Laguardia, camioneiro, e coñeceu á nosa nai e casou con Labastida”. Sen dúbida, do PNV, esas referencias foron as que levaron a Rekarte e Baseases, en nome da federación de ikastolas, á casa dos Uriarte.

Nacido en Zeanuri, Jon Uriarte era euskaldun, os vascos eran catro galiñas no pobo. Notable, por tanto. “Ama Bastida é de aquí, non sabe eúscaro, e nós non sabemos máis que o que aprendemos aquí, no pobo, nalgunhas escolas de eúscaro. A pesar de non ensinarnos en eúscaro, o meu pai transmitiunos un gran sentimento polo eúscaro. Cando aqueles dous homes viñeron coa intención da ikastola, e como o meu pai se atopaba nese momento incapacitado, eu falei con algunhas familias do pobo. Jose Luís Petralanda, Agustin Egiluz, Saez de Vicuña –familia dos profesores Gontzales da ikastola–, e outros. Tras contactar con eles, celebrouse a reunión”. Así empezaron en Labastida, da mesma maneira que o fixeron nos pobos de ao redor.

Rekarte ten un recordo daquel comezo da ikastola de Labastida. “Non foi un taller fácil. En Salvatierra, Araia e Alegria-Dulantzi abrimos o camiño sen moito esforzo, pero en Labastida tivemos traballos”. Peripecias do pobo de Labastida en Rioxa Alavesa.

Labastida, unha praza difícil

Ramón Basaras, que estivo á beira de Rekarte, desempeñou as funcións de secretario e administrador desta ikastola recentemente comezada, e doutras ikastolas doutros pobos. Comparte a afirmación de Rekarte: “Eu tamén diría que Bastida non foi fácil, que foi un proceso bastante duro abrir esa clase en eúscaro. Por exemplo, en Oion ou en Lapuebla Labarka tivemos máis dificultades para abrir a aula da ikastola en Labastida”. Quizá a pesar da convicción. A conciencia do pobo e da linguaxe, talvez. Ata que chegou o momento de dar a volta ás familias coas pernas cruzadas. Baseases dinos: “Cando os nenos e nenas que aos 3 ou 4 anos entraron na aula da ikastola cumpriron 6 anos, cando os seus pais tiveron que elixir entre a ikastola ou a escola pública de entón, xurdiron dúbidas nalgunhas familias. E algúns dos que apoiaron a ikastola non sei por que elixiron a ikastola: por criar ao seu fillo en eúscaro, ou por non levalo á escola pública de entón”. Por non levar a escola pública de entón en Labastida á de mala fama, é dicir, ao lugar onde se reunían os fillos dos gardas civís e xitanos.

Aintzane Prieto, estudante

O segundo fillo de Miren Uriarte, Aintzane, naceu en 1978. A aula de eúscaro púxose en marcha o ano seguinte en Labastida, e alí estaba Aintzane con tan só 3 anos. “A nosa clase estaba no edificio da escola pública. E a primeira andereño foi Amaia [Ibaibarriaga]. Os nenos non eramos todos da mesma idade, algúns tiñan un ano ou dous máis de idade, pero ademais de cando eramos moi pequenos, iso tamén foi así. Por exemplo, aínda que na primeira promoción reuníronse sete alumnos, na segunda non eran máis de catro. E no noso, no terceiro, oito: cinco mozas –Izaskun, María, Virginia e eu mesmo–, e Agustín, Gorka e Sergio. Unha vez finalizados os estudos da ikastola de Labarca, tres alumnos/as cursaron os estudos de BUP e COU na ikastola Assa de Lapuebla de Labarca, un deles no Instituto Koldo Mitxelena de Vitoria-Gasteiz e o outro en Laguardia. As cinco mozas somos da cuadrilla, e Gorka. Temos o costume de falar en castelán. Tentamos falar en eúscaro, pero nos apresuramos a falar en castelán. Pola contra, cos novos amigos que se reuniron na cuadrilla, empecei en eúscaro e sigo en eúscaro!”. Os hábitos lingüísticos sempre están en xogo, en todos os pobos do eúscaro que son e non o son.