Debía de estar no Líbano. Si nalgún sitio saben como son os desastres militares modernos, está en Beirut. A Facultade de Medicina e Hospital da Universidade Americana (AUBMC) traballou moito na reparación dos danos causados polos últimos cen anos de conflito en Oriente Medio. Cando a guerra civil de 1982 e a invasión do Exército israelí causaron en Líbano 250.000 mortes e un millón de feridos en dezaseis anos, “atendemos a vítimas de todas as partes do conflito, desenvolvendo así unha gran experiencia na xestión das feridas causadas pola guerra”, aseguran orgullosos os responsables da organización.

Ao chegar a invasión de Iraq e a destrución de todo o sistema de saúde en 2003, miles de iraquís, enfermos e feridos pola guerra, dirixíronse ao AUBMC. No recente estalido do desastre en Siria, tamén chegaron ao hospital de Beirut moitas das vítimas do bombardeo israelí.

O ir escoitar as conferencias de Beirut facía que se fixese co corazón endurecido, como suxiren os graves títulos. Efectos agudos e crónicos da guerra química. Resposta a desastres: diferenzas entre guerras. Taller de feridas por voaduras. Atención de feridos en masa nos servizos de emerxencia. O control das hemorraxias na guerra, que aprendemos en Iraq e Afganistán. Voluntarios en conflitos: cando deben dicir que non. Medicamento do conflito e ecoloxía da guerra...

Dous dos prestixiosos doutores que participaron no congreso, o cirurxián palestino Ghassan Abu-Sittah e o epidemiólogo libanés Omar Dewachi, baixo o patrocinio de MSF Médicos Sen Fronteiras, compartiron en 2015 o manifesto Conflict-Medicine: “Co manifesto queremos subliñar a necesidade de coñecer mellor as dinámicas de feridas e re-feridas, dentro da ecoloxía da guerra en cambio”.

En Iraq, Siria, Libia, Iemen, etc., hase visto que as guerras se suceden cada vez máis nas cidades, o que implica a proliferación das vítimas, como os guerreiros entre os civís. A distinción entre gudaris e civís se difumina no esencial e as feridas sufridas son cada vez máis similares. Por iso, as axudas que se ofrecen aos feridos son limitadas e inadecuadas, debido a que as infraestruturas sanitarias han quedado danadas coa guerra, moitas veces planificadas de forma expresa.

As feridas cambiaron co cambio de guerra, pero tamén se reduciu a capacidade dos médicos que queren atendelas. Ademais, as crises dos refuxiados e os traslados masivos complican aínda máis o traballo, xa que os sistemas sanitarios dos países veciños deben facerse cargo dos altos índices de poboación refuxiada.

En canto á atención das feridas das novas armas, os militares, creadores e ensaiados das mesmas, si desenvolveron os avances no tratamento das mesmas nos hospitais da súa campaña, mentres que a maioría dos feridos nas novas guerras son civís, estas técnicas non chegaron até os hospitais civís, que se enfrontan con moi pouca experiencia a feridas con compoñentes bio-psico-sociais cada vez máis complexos.

Pero iso non é todo. “A guerra cambia a biosfera, é dicir, as infraestruturas físicas e o medio ambiente biolóxico e social no que vive a xente. As desfeitas e cambios que supón a guerra a miúdo son irreparables e teñen consecuencias a longo prazo nas persoas e na sociedade”. A guerra crea a súa ecoloxía e dentro dela os virus e as bacterias non actuarán da mesma maneira.

Cada guerra a súa ecoloxía

O cirurxián Ghassan Abu-Sittah explicou nunha entrevista a importancia de comprender a ecoloxía da guerra. Porque as guerras de hoxe non teñen nada que ver coas de antes. Nos tempos de Napoleón, no século XIX, dous exércitos chocaban, sobre todo na fronte, acometíanse, disparábanse e matábanse. A maioría dos feridos eran combatentes e eran atendidos en hospitais militares, segundo informou a Policía. Entón creouse o medicamento de guerra.

Pola contra, as guerras que hoxe vemos en Oriente Medio non son as que se inician e terminan como as guerras clásicas, coas súas frontes, intensidades e duracións. Os de hoxe alárganse o suficiente como para cambiar a ecoloxía do medio ambiente no que vive a xente. Crean ecoloxía de guerra.

Esta peculiar ecoloxía subsistirá mesmo despois de que os tiros das armas sexan silenciados, cambiando o medio ambiente das persoas. As feridas físicas, psicolóxicas e sociais sufridas polas persoas nos ataques militares empeóranse aínda máis nestas contornas transformadas.

Temos un exemplo de microbios resistentes aos medicamentos. Se hai problemas nos quirófanos de hospitais de todo o mundo, pensa nunha contorna destruída pola guerra. Segundo o doutor Abu-Sittah, o 85% dos feridos na guerra de Iraq teñen bacterias resistentes aos fármacos e o 70% dos feridos en Siria.

“Este ecosistema de guerra, a biosfera que xera un conflito, tamén provoca cambios nas bacterias a nivel de ADN. Traballamos ao redor de varias teorías. (...) Por tanto, o teu biosfera, esa burbulla ecolóxica na que ti vives nun conflito, vai cambiando constantemente. E tampouco desaparecerá o día en que as bombas calen. (...) Todo cambia: bacterias, auga, ciclos de auga, residuos tóxicos, reaccións dos corpos da xente... Nas familias de moitos enfermos iraquís que vin hai moitos familiares feridos”.

A pobreza tamén forma parte desta ecoloxía. Se un corpo ferido nun ataque tenta sanar as enfermeiras nun lugar degradado pola guerra, os corpos son feridos por segunda e terceira vez. No caso de Siria, tamén ocorre lonxe dos campos de batalla, como nos campamentos de refuxiados, onde a concentración de persoas nos refuxios provoca asombrosas queimaduras entre os nenos.

A destrución da maioría das infraestruturas sanitarias fai que as enfermidades controlables queden sen tratamento: Que tratamento oncolóxico ou diálese poden seguir os pacientes con cancro ou diabetes severa en Siria, Libia ou Iemen? Non son vítimas da guerra, por non ser feridos con arma? A atención ás enfermidades mentais tamén hai que reorganizarse nestas crises persistentes, as consecuencias psíquicas da guerra e o trauma non funcionan como nos manuais nas zonas nas que os conflitos se han cronificado de xeración en xeración.

Por mor das novas guerras, moitos lugares do mundo están en guerra eterna. Perpetual war. “Non se acaba. Perdura todo o tempo. Non é unha cuestión de crise, nós estamos en contra desa palabra. Aquí non hai un árbitro que anuncie o final dunha crise co txistu. Cando as cámaras se marchan, primeiro os medios de comunicación e logo o mundo deciden que unha crise é finita”.