Non había máis temas de conversación nas provincias vascas: para cando o seguinte movemento que revolucionará a escena musical? Para cando a banda sonora do tamaño que demandan estas novas épocas? Os doctorandos estaban fartos de reinterpretar enerxicamente a Nova Canción Vasca e a RRV, de reproducir a mesma playlist que os taberneros levaban décadas, e os melómanos máis entusiastas, que coñecen os sons máis recónditos das reviravoltas, non tiñan máis remedio que confesar a fascinación do panorama. Certamente, calquera que tivese os ollos ben abertos e as orellas levantadas notábao no aire: toda unha nación, coas súas xuntas de partidos, de lobbies e de choznas, cos dentes suorentos, esperando un novo movemento que axitase a música. E, por suposto, toda a estrutura dos medios de comunicación, cos seus xornalistas culturais, tertulianos e críticos musicais, coas súas plumas engrasadas, estaba disposto a abrir unha brecha na escena vasca para desaloxar á seguinte. Ao final, os artistas canonizados tamén saíron á luz proclamando nos xornais que este pobo necesitaba recuperar o espírito de Ez Dok Amairu. Unha nova ruptura a escala macro. Ninguén se alarmou, salvo polas resinas de sempre. Para entón, o consenso era total: como o cogomelo de primavera e a humidade, a música vasca necesitaba unha gran abrasión.

O vento non podía soprar con máis forza. Todos os ingredientes estaban encima da mesa, só faltaba o equipo que ía rebentar o panorama. E entón a Huntza lanzouna costa arriba e abriuse aos catro ventos, como desde o tardío éxito de Hemendik At até a actualidade nada se difundía. Nin unha soa orella escapouse: o hit, capaz de diabólica a todo aquel que lle sorprendese no camiño. “Por suposto, isto era o que necesitabamos”, dicía a xente, imaxinando que o triki-pop estaba a piques de revivir, as romarías volverían florecer coas novas Maixa ta Ixiar ou Alaitz eta Maider. Pero xa pasaron case oito meses e non percíbese unha sucesión. Si, a da Hiedra foi unha alegría, pero a do revival, unha alegría nostálxica daquel que quería repetir como tal os fermosos tempos que vivira algunha vez e, por tanto, con data de caducidade. O triki-pop, polo momento, non nos vai a salvar.

A desesperación apoderouse de todos os recunchos. Moitos se renderon, pensando que o desgarramiento era máis difícil que nunca, que xa non era posible unha verdadeira revolución na música. E é que, como ser hoxe un transgresor estético cando o capital ten máis capacidade de asimilación que nunca? Hai aínda algunha pintura que poida facer arte de verdade? Comezaron a chegar ás librarías ensaios sobre este tipo de preguntas. Mentres tanto, de grandes preocupacións a anos de luz, Kau Kori cantaba “Hoxe esperteime falando en roncalés”, cantaba Ttun Ttun Brigad, que reivindicaba que A Rioxa é a Oitava Provincia Vasca. Eran noces afastadas, pero unha delas achegábase e dábase conta de que tiñan características similares: cancións sen grandes elaboracións –que calquera pode gravar cun computador e con sintetizadores moi básicos–, ganas de experimentar, e a filosofía Do It Yourself.

Máis champiñones apareceron na cuneta. A falta de motivos para facer unha longa serie de documentais sobre a sociología de Hondarribia, os gánstas de Corpus Christi empezaron a facer trap, cos seus arsenais, cantando que logran un abiyua barato. O sopro fresco chegou tamén a Bizkaia: escoitar, se non, cancións breves e rápidas dos anfitrións cibernéticos do Magnetico Grupo Robot, ou a Tribo Dantza de Zazkel, reivindicando o Pop Radical Vasco. Os que facían o punk de sempre sacárono do panfleto e dirixíronse ás palabras satíricas. Pecozza United de Irun ofreceu senllas cancións, entre outras, á blogger Bugattiko Konstgunea ou ao Centro Palentino de Durango. Pola contra , os membros do grupo Txemak anal-core de Donostia-San Sebastián queixábanse de que tiñan O Corte Inglés en Eibar, e non en Donostia-San Sebastián.

Alguén dirá que o vínculo entre os músicos é demasiado forzado, que son de moi diferente acha –electro pop, trap, punk, freak, anal-core, etc.– e que non convén meter no mesmo saco a mazá Errezil e o Golden. Lectura obtusa, xa que non ten en conta o integrador máis esencial das correntes artísticas: a actitude. Espírito. A visión do mundo. E é evidente que aos grupos nótaselles unha mirada similar. Non novo, pero non moi estendido nas marxes, e moito menos en eúscaro. É unha actitude irónica, que ás veces se achega ao sarcasmo, á parodia, a miúdo cun punto iconoclasta. Entre risa e incomodidade deixan ao oínte, porque non sabe até que punto esa voz que está a escoitar é real e ficticia. E, sobre todo, non teñen vocación de salvar Euskal Herria.

Os membros da radio Txapa de Bergara cheiraron todo iso antes que ninguén. O Festival Halabalooza celebrouse o 1 de abril no Vello Cárcere e convidou a varias bandas desta nova onda: Ttun Ttun Brigade, Magnetico Grupo Robot, Zazkel, Dr. Krzyc… O festival tivo unha forma fundacional, porque por primeira vez reuniu nun espazo e nun mesmo momento a varios artistas que até entón actuaban de maneira similar, pero que adoitaban actuar pola súa conta. Até os máis indecisos vírono claramente despois desa noite: si, alí había un movemento. Un movemento que tomaba outra forma –máis disperso, descentralizado, sen marcha fixa, moi diverso–, pero un movemento. Fixéronse marmitako con menos atún.

Só faltaba porlle nome. A etiqueta debía ser “vasca”, curta e inclusiva. Pero, cal é a característica que engloba a todos estes grupos? Ademais das actitudes citadas, o momento histórico no que xurdiron. Si para entender todo arte hai que fixarse no contexto, todos os grupos son creados despois do conflito armado. Como non ía producir# efecto? Non tanto, como podería pensarse no botepronto, porque antes non se podían parodiar libremente algúns temas, como Ciclos Iturgaiz ou Lendakaris Mortos. Seguramente a clave é outra: co final do ciclo armado acabouse toda unha narrativa, e hai unha sensación de que non foi substituída por un naif optimismo que salpica todo. En cambio, nestes grupos pódese observar un pouco máis escéptico. Ante este optimismo de Demas, prefiren tomar distancia e botar unha mirada severa e irónica á contorna.

Xa é hora de bautizar este grupo de voces que se están formando tras a era da violencia. Chega o Post Pum. Nas próximas décadas, tomará todos os bares, txosnas e comidas populares. Escoitarase desde os bafles da furgoneta da Korrika, en Herri Urrats e en Usopop. Pronto o porán en Radio 3 e cun pouco de sorte en Gaztea. Completará as páxinas de Wikipedia. Celebraranse mesas redondas, conferencias, debates. Tamén se realizarán camisetas, documentais e teses doutorais. Chegará aos museos. Nos posgraos ensinarase como exemplo de transmisión cultural ata que se converta en reaccionario ante a erosión e alguén se atreva a oporse. Mentres tanto, longa vida ao Post Pum!