Hoxe eles son os protagonistas: O quince alumnos de 16-17 anos que están na aula de Diversificación Curricular da Escola Cristiá O Alicerce de Irun. Un pouco nerviosos, colleron os trastes e foron á clase dos alumnos de 9-10 anos. Preséntase o tema e pregúntase inmediatamente: “Cantas especies de paxaros coñecedes?”. Vimos moitas mans levantadas: pomba, aguia, caqui, golondrina… “O pato é un paxaro?”, quere saber un dos nenos. Os adolescentes colgaron a continuación un vídeo no que se mostran os comedores que construíron para as aves, como os colocaron no xardín do colexio e como os paxaros se achegaron a eles en busca de alpiste. O carboeiro, o gorrión, o txantxangorri… foron atrapados pola cámara Go-Prol. Tamén se explicaron as características das especies da zona, acompañadas de imaxes dos nenos. “Pero se a sorbona nunca aterra, como pon os ovos?”, quere saber a nena de 9 anos. Os nenos e nenas competiron por parellas no xogo que prepararon os adolescentes por computador: trátase dun xogo de preguntas e respostas sobre aves que contaron coa axuda dos alumnos máis maduros. Por último, chegou o momento de baixar ao xardín. A Sociedade de Ciencias Aranzadi puxo unha rede á primeira hora da mañá e colleron a moitos paxaros, en total once (os comedores dos alumnos teñen algo que ver coa atracción de paxaros). Ademais de pesar, medir e anillar ás aves nas pernas, os veciños de Aranzadi aclararon as preguntas dos alumnos. Os membros da asociación tamén se mostraron sorprendidos ao ver o paxaro e identificalo de forma inmediata. De feito, xa se converteron en case expertos no tema.

Ao final, un dos alumnos achegouse cunha nova proposta e un novo reto ao biólogo, impulsor do proxecto e profesor dO Alicerce, Iñaki Sanz. “É unha gran cousa que este neno veña ao profesor e non que este teña que ir a el –confésanos Sanz–. En definitiva, o importante é xerar interese e curiosidade, porque a partir dese interese non esquecerán o apreso e esa curiosidade é o motor para todo o demais”. O resultado deste día de presentación vai máis aló dos conceptos académicos: o esforzo que lles esixiu falar en público, a forma de xestionar a relación cos alumnos máis novos, a responsabilidade, a confianza, o reto e a sensación de éxito… “Son moitas vivencias e sentimentos; na maioría dos casos, sentimentos que non foron moi habituais antes” [ver vídeo da presentación].

Partindo da toma de conciencia de que son capaces

O Equipo de Diversificación Curricular é un recurso que se ofrece a mozos con dificultades de aprendizaxe para obter o título da ESO, que dura dous cursos. Normalmente, o obstáculo non é a falta de capacidade, senón que non teñen ganas ou costume de traballar, ou que senten perdidos, que aínda non se adaptan á lingua, ou que traen outras cargas á escola, que lles falta un punto de madurez… Traballando doutra maneira e ofrecendo a oportunidade de traballar un par de anos máis no colexio, os profesores dese grupo, Naroa Martínez e Iñaki Olazabal, explicáronnos que ese tempo que lles beneficia.

“Son alumnos que até agora sentiron que non chegan, que foron acumulando malas notas dentro dun determinado modelo de avaliación e superando os cursos a rastro, frustrándose. Pero rompen esa dinámica e deixan de estar sentados seis horas mirando a lousa, emprenden proxectos, talleres e manualidades, traballan os obxectivos básicos doutra maneira (non tan ligados ao currículo normal) e empezan a ver mellores resultados, danse conta de que son capaces. Valerse un mesmo reduce moito a tensión e gañan en madurez, responsabilidade, autonomía”, di Sanz. Olazabal subliñou que se coida moito o equilibrio: “Non baixamos demasiado o nivel, porque se dan conta de inmediato e porque queremos que se afronten retos que ademais requiran esforzo. Tamén fan unhas horas mesturadas co grupo ordinario, para que interioricen que son iguais aos demais, non illadas nin especiais”. Din que é unha vantaxe ter un grupo pequeno e dedicarse só a dous profesores, porque facilita o coñecemento mutuo, a proximidade e a confianza, unha relación máis personalizada e fundamental: respectar os momentos, escoitar si teñen algún problema, tomarse tempo para falar con eles…

O resultado é claro: só dous casos excepcionais de mozos que estudaron no Grupo de Diversificación Curricular dO Alicerce nestes dez anos non lograron sacar o título.

O que xurdiu como xogo, converteuse nun proxecto estable

Un exemplo interesante dos proxectos que abordan é Gure Txoriak, que une natureza e educación. A iniciativa naceu hai seis anos co obxectivo de aproveitar a ampla zona axardinada da escola. Colocaron caixas niño e as aves comezaron a achegarse; os paxaros comezaron a identificarse, decidiron que ían ser gravados… e o que xurdiu como xogo se converteu nun proxecto estable. Teñen unha unidade didáctica desenvolvida, pero cada ano introducen novidades, tirando das propostas dos alumnos: este ano, por exemplo, crearon comedores que renovan o alpiste de forma automática e non manual, e os de plástico non, construíronos con materiais naturais. Outra das actividades consiste en deseñar un itinerario para atravesar o xardín con nenos e/ou organizar saídas con prismáticos para detectar aves da zona. Tamén realizaron puzzles e xogos relacionados coas aves e están a desexar que os máis novos veñan xogar. “Cando ven que o que fan vai ter sentido e utilidade, enseguida abordan o reto, os máis pequenos na cabeza”. A través das accións, o proxecto traballa en diversas ramas: bioloxía, tecnoloxía, informática, idiomas, comunicación oral e escrita… e como xa se mencionou, aprendizaxes que non son contidos académicos.

En Irun urbana con máis de 60.000 habitantes, os profesores destacaron que o centro O Alicerce, situado no centro da cidade, é un verdadeiro tesouro dispor dun xardín e un espazo verde, ver como de súpeto se enche de aves da nada, e que os alumnos poidan vivir e interiorizar esa riqueza sen ter que recorrer aos libros. Durante estes anos, os propios profesores levaron grandes sorpresas; no xardín atopáronse 18 especies de aves que non se esperaban nunha contorna tan urbana.

Aos alumnos sucedeulles o mesmo: “Criamos que aquí só atopariamos pombas, gorriones e algunha outra especie, e ao final foron moito máis”, contáronnos Martin San Gregorio e Eneko De La Fuente. Din que é unha iniciativa que se afasta das clases habituais, que ten máis interacción, máis dinámica… e que están contentos co día da presentación: “Vimos aos nenos a gusto e todo saíu moi ben”. Preguntámoslles que destacarían do proxecto: “A nosa amizade, que nos unimos e que todos xuntos sacamos adiante o proxecto”. E cando as forzas se unen, pódense conseguir grandes cousas.