O 29 de marzo, todos os parlamentarios dO Salvador, salvo unha ducia de abstencións, ratificaron cos seus votos a nova lei que prohibe a extracción de metais no país, o que prexudica ao medio ambiente e á saúde humana e supón unha “ameaza para o desenvolvemento e o benestar das familias”.

A lei prohibe todo proceso de obtención de metais, xa sexan de procura, extracción, explotación ou produción, tanto no subsolo como á luz do día, como o uso de calquera químico tóxico para iso. Aínda que a minería é un dos principais causantes das preocupacións e os disturbios en moitos lugares do mundo, non hai ningún outro país no mundo que se atreveu a dar o paso que deu O Salvador.

Por decisión, o presidente do Parlamento, Guillermo Gallego, dixo á televisión británica BBC: “Foi unha resolución histórica, enérxica e decisiva. O noso pobo é moi pequeno por terra e facer unha minería de metal nela sería suicidio”.

Aínda que desde 2005 había mobilizacións importantes en busca da prohibición, tivo especial importancia o apoio da Igrexa católica ao movemento. Omar Téllez relatou que Así é como O Salvador logrou prohibir a minería metálica en todo o país na crónica, o paso da xerarquía católica determinou a encíclica Laudato si, publicada en 2015 polo papa Francisco, que reivindica o compromiso dos cristiáns co cambio climático e as calamidades que este supón, sobre todo, entre os máis pobres do mundo. “Na Encíclica Francisco falou moi duro das compañías mineiras e predica que a auga é un dereito humano fundamental”. A actitude da Igrexa facilitou moito o consenso en contra desta práctica na sociedade salvadoreña e, en consecuencia, a votación parlamentaria.

O Salvadoreño Ricardo Navarro, líder da Asociación de Amigos da Terra, explicou en The Ecoloxistas a importancia histórica da nova lei: “O triunfo deste conflito, que durou décadas, demostra que a xente pode sobreporse aos intereses das corporacións e gañar. O pobo dO Salvador impúxose aos xigantes mineiros”. Non sen loita.

NO Salvador, un territorio moi pequeno e poboado, cunha poboación de 310 habitantes por quilómetro cadrado, case igual que Gipuzkoa, a minería ten un pasado negro. Desenvolvido durante longos anos sen normas, as autoridades facilitaron sempre o camiño ás compañías estranxeiras: a extracción e explotación do metal contaminara todos os arroios, lagos e demais augas, campos de cultivo e cabos como as xentes.

As autoridades protexían aínda máis ás compañías mineiras desde a firma do tratado internacional CAFTA en 2004 entre os países centroamericanos e EEUU, deixando na práctica a propiedade das zonas rurais salvadoreñas en mans de Holcim, Monsanto e Pacific Rim. Coa colaboración da elite local, as multinacionais comezaron a exportar os recursos naturais dO Salvador. Os investimentos estranxeiros creceron desde os 30 millóns de dólares de 1992 até os 5.900 millóns de 2008.

A indignación creceu aínda máis entre os cidadáns condenados á contaminación cando en 2012 estendeuse que o Goberno estaba a analizar 22 demandas para autorizar as minas de ouro, o que provocaría a expropiación do 4,3% do total do territorio salvadoreño. A xente sabía que o roubo de terra era inmediato, feito sen interrogatorios, negociacións nin indemnizacións por parte das multinacionais.

E a resistencia estendeuse: protestas, recurso aos tribunais, concentracións, ocupacións de terras... Tamén organizaron unha excursión nacional até o palacio presidencial. A xente enfrontouse por primeira vez ás multinacionais.

Marcas de sangue en ouro

A disidencia foi pagada coa súa vida por tres militantes anti-mineiros. E moitos denunciaron a man negra da compañía Pacific Rim.

O canadense Pacific Rim, dO Salvador, operaba desde o ano 2002. En 2008, o goberno rexeitou a licenza de explotación da mina O Dourado a 65 quilómetros da capital, San Salvador, por presión de movementos populares e da Igrexa. Pacific Rim demandou por danos por 700 millóns de dólares e o ambiente estaba moi revolto na provincia de Cabanas, no distrito dO Dourado.

O 30 de xuño de 2009 apareceu o corpo de Marcelo Rivero xunto a unha fonte de San Isidro de Cabanas, cunha temible marca de ser torturado antes de morrer. Aos 37 anos, era un dos líderes das campañas contra Pacific Rim. Ramiro Rivera foi asasinado o 20 de decembro por un tiro dun fusil militar M-16 na localidade de Sensuntepeque, onde fora atacado anteriormente pola policía... supostamente. Seis días máis tarde, no mesmo pobo, Doura Alicia sorto, 32 anos e embarazada de oito meses, foi asasinada polo mesmo arma de fogo cando se dirixía ao río para ouriñar. A compañía negou que tivese nada que ver, as autoridades non atoparon a ningún asasino, os rumores de conflitos familiares que se estenderon polos pobos...

O lado escuro do ouro. No libro O Salvador, Florian Erzinger, Luís González e Angel Ibarra contan que naquela época vivía a nova “febre do ouro” en Centroamérica, superando o límite de 1.000 dólares polo prezo do ouro. O dereitista Antonio Saca, que gobernaba en 2005-2009, era partidario de deixar en liberdade as mans ás multinacionais, pero se botou atrás coas eleccións presidenciais. En 2009, a Fronte Farabundo Martí de Liberación Nacional (FLMN), que perdía a votación, supeditaba a promesa de non permitir a explotación de ningunha mina en España.

Os ex guerrilleiros herdaron unha pataca quente. As corporacións presentaran 25 proxectos mineiros, argumentando que producirían 12 millóns de onzas de ouro –336 toneladas– e 78 millóns de prata –2.185 toneladas–. Iso si, disipando 22 millóns de litros de auga e utilizando 950 toneladas de cianuro tóxico.

A lema Biziak conta máis que o ouro, difundido polos movementos sociais. O Cambio Climático MOVIAC e as Corporacións, como o Movemento de Persoas Afectadas e Non á Minería, fortalecéronse e conseguiron internacionalizar o conflito. A pretensión do poderoso Pacific Rim de indemnizar aO Salvador, sumido na pobreza, mobilizou a unha serie de políticos nacionalistas pouco sensibles ás cuestións medioambientais.

O gañador do Premio Medioambiental Goldman, Ricardo Navarro, sinalou que “a pesar de vencer nO Salvador, a loita por un mundo máis xusto e sostible non terminou. Pero podemos avanzar con esperanza porque aprendemos que a xente normal pode cambiar o mundo traballando xuntos”.