O 19 de febreiro o Barents Observer lanzou a noticia: “O iodo detectado en Europa mediuse por primeira vez en Finlandia e foi feito público por Francia, pero as autoridades norueguesas afirman que o achado non ten o tamaño suficiente para ser noticia”. Propagando a contaminación radioactiva e silenciando ás autoridades? O eco propagouse polas redes sociais. Os principais medios de comunicación en silencio.

O primeiro rastro foi atopado en Finlandia o pasado 30 de xaneiro, no País Vasco o 17 de febreiro, pero o público non soubo nada ata que en Francia, o 18, deuse conta diso. Tamén hai un mapa elaborado pola Organización de Seguridade Nuclear de Francia no que se mostra que os restos do iodo 131-atopáronse tamén no País Vasco. Está documentado que Estados Unidos enviou, a petición das autoridades europeas, un avión WC-135 especializado na detección aérea de trazas de accidentes nucleares. A principios de marzo, varios medios de comunicación dedicaron un curto espazo á misteriosa néboa.

ARGIA informou no seu servizo de internet o 10 de marzo: “Sendo o iodo 131-, os expertos están convencidos de que se trata dun accidente que se está producindo neste momento, ou dun accidente moi recente. Pero cal e onde? O achado dos primeiros indicios en Finlandia, dalgunha central nuclear rusa ou dalgunha fuga de armas atómicas mergulladas polo seu Exército no mar Ártico, desatou as sospeitas. Pola súa banda , o director da asociación antinuclear Belona, o físico noruegués Nils Bøhmer, foi o encargado de atar o accidente sufrido pola central norueguesa Halden. O 24 de outubro e os días posteriores os empregados de Halden tiveron que verter iodo radioactivo a través do sistema de ventilación, debido aos problemas que lles ocasionou o manexo do combustible nuclear do reactor”.

A asociación Belona ten prestixio en temas nucleares, e un dos seus fundadores foi precisamente Alexei Yablokov, un dos maiores coñecedores do accidente nuclear de Chernóbil que faleceu en febreiro. Belona declarou: “Das explicacións das autoridades norueguesas despréndese que se produciron variacións de temperatura no recipiente principal do reactor e que a radiación aumentou no núcleo, co conseguinte risco de acumulación de hidróxeno. Belona quere lembrar que precisamente iso foi, precisamente, a acumulación de hidróxeno no núcleo do reactor, o que provocou as explosións na central nuclear de Fukushima en marzo de 2011”.

Unha cousa é que a central estea parada, pero os combustibles que ten no forno deben manterse refrigerados baixo control. Os empregados da central Halden, polo menos en febreiro, tiñan dificultades para controlar a situación: si abrían xanelas de ventilación para aliviar os problemas do reactor, as radiacións propagaríanse polo aire, creando unha alarma entre a poboación pola contaminación, pero se pechaban as xanelas, almacenaban o hidróxeno e aumentaban o risco de que o reactor explotase.

Tirando do fío de Belona, o experto noruegués Pierre Fetet publicou unha análise detallada do informe das autoridades norueguesas na súa blog francés Fukushima: “Reactor nuclear de Halden en Noruega: risco para Europa”. A continuación resumímolo.

Combustibles de torio e plutonio

Construído en 1959 en Noruega, preto da fronteira con Suecia, é un dos reactores máis antigos do mundo. Atópase situado no interior dun pequeno monte, entre 30 e 50 metros baixo as rocas. A entrada, a sala de caldeiras, o almacén de combustibles usados, o sistema de refrixeración... todo está enterrado. Nos edificios que ven desde o exterior hai oficinas, laboratorios e talleres.

Este pequeno reactor de 25 MegaWat, de 460 MW de Garoña, ten a particularidade de que os códigos, normas e consellos establecidos internacionalmente para as centrais nucleares deixan de ser obrigatorios, xa que foron creados para experimentos en Halde.

Como un dos proxectos máis importantes da Axencia Internacional para a Enerxía Nuclear, Halden ten asociados a institucións públicas dos países máis ricos do mundo, como Estados Unidos a Rusia... Tamén participan EDF Francia e CIEMAT España.

O 24 de outubro de 2016, a compañía IFE, xestora de Halden, informou de que ás 13:45 horas liberouse "" unha cantidade de iodo radioactivo durante as probas dun combustible na sala do reactor, pero que a fuga non supuxera risco para os empregados. Con todo, a Axencia de Seguridade Nuclear de Noruega (NPRA) decidiu realizar unha visita inesperada á central e descubrir nela graves irregularidades: que a empresa ocultou durante varias horas o incidente sen avisar ás autoridades, que o vapor radioactivo, sexa pequeno ou non, chegou até o salón de recepcións e os traballadores tiveron que ser desaloxados. Pero o máis grave era que o “suceso” do reactor aínda non estaba controlado.

Que ocorría? Cando un reactor se detén, a reacción dos combustibles internos detense totalmente. No Halden, pola contra, todos os síntomas mostraban que a reacción nuclear seguía viva, polo que seguía producindo iodo. Con todo, o feito de que non se deteña totalmente a reacción no núcleo ao mesmo tempo que se interrompe a refrixeración é perigoso: a subida da temperatura pode danar os materiais adxacentes aos combustibles, xa que estes, por contacto coa auga, producen hidróxeno e prodúcense explosións. Así ocorreron as explosións en Fukushima.As autoridades suspenderon inmediatamente á IFE a licenza de uso do reactor de Halden e a central atópase parada.

A cuestión é que desde 2013 experiméntase un novo combustible de Halden, o torio, que se utiliza en reactores atómicos para substituír ao uranio. No último ano estaba a probarse a eficacia dunha mestura de torio e plutonio. Pierre Fetet advirte que este tipo de experimentos son especialmente perigosos: “Non hai que esquecer que o desastre de Chernóbil produciuse pola perda de control dos traballadores nun experimento similar”.

A de Halde, en comparación cos grandes accidentes, foi unha pequeñez... pero máis grande do que se confesou ao principio. Co tempo, o NPRA tivo que admitir que se emitiron moito máis dos 184 millóns de becquerelios mencionados ao principio: 8,7 billóns de iones de gas raro e tritio [en letra b] becquerel. A unha institución pública non lle dá moita credibilidade recoñecer máis que o 0,002% do problema.

E como sabemos tan pouco deste accidente? 130 organizacións e empresas de 21 países están implicadas nos experimentos de Halden. Queren experimentar con tranquilidade, sen preocuparse polas normas internacionais de seguridade nuclear, co permiso de esconderse en caso de contaxio.