Estivo no foro “Desarmamento, ao servizo do proceso de paz” de Biarritz. “O risco que hai que asumir é colectivo e a responsabilidade moral de cada un é estar o día do 8 de abril”, dixo. Moitos din responder con optimismo á chamada dos artesáns da paz. Que di vostede deste movemento?

A verdade é que este movemento non me sorprende. En Euskal Herria temos esa cultura, temos a capacidade de mobilizarnos fronte aos retos fundamentais para Euskal Herria. Neste momento no que o considero histórico tamén está a suceder así.

No foro dixeches que ían estar presentes no desarmamento da estrutura ETA que se vai a levar a cabo o 8 de abril. Que sentimento tes ao mirar este perigo?

A determinación e a conciencia, unha auténtica conciencia política do noso pobo. Dixen e repito que o bloqueo dos Estados francés e español, os que estiveron na iniciativa de Luhuso arriscáronse de forma moi persoal. É a hora de que ese risco sexa compartido, de que se asuma colectivamente. Si o 8 de abril os estados non están alí, haberá sociedade.

Cre que se pode mover o Estado francés?

Paréceme que as liñas se están movendo e alégrome. Falei co primeiro ministro de Francia e podo dicir que abriu a porta a medias. Para algúns non é suficiente. Con todo, o ministro francés, Bernard Cazeneuve, mostrou máis interese que interese, por tentar imaxinar pistas que poidan existir para que o Estado francés exprese a súa vontade de participar no proceso. O asunto non terminou, aínda non somos o 8 de abril e os días seguintes, até a véspera, as cousas poden pasar ou cambiar. En caso contrario, o 8 de abril será unha mobilización de electos e da sociedade civil.

Dos electos, da sociedade civil e das institucións. Ou non podemos asegurar a participación destes últimos?

Si, é posible. Pero, cando menciono aos electos, refírome ás institucións, porque estarán aí persoalmente, pero ao final, tamén como electores ou membros da Mancomunidade Única de Iparralde.

Un participante do Foro sobre o desarmamento dicía que os Estados seguen unha tendencia do pasado, aínda que o contexto actual sexa radicalmente diferente. Cre que ao día seguinte do 8 de abril cambiarán de tendencia?

Queremos traducir unha páxina con ese día, máis que iso, queremos cambiala de libro. Vivimos nunha situación de crise desde os anos 60, aínda que en 2011 as armas de ETA caláronse. Con todo, aínda non devolvemos a folla de conflito e ese é o noso obxectivo. Queremos estar nunha fase de desmilitarización, porque o desarmamento de ETA é iso, que se devolva a folla de conflito armado. Por tanto, o 8 de abril vai ser un paso fundamental para avanzar no proceso de paz. Algúns están a pedir a disolución de ETA, pero á vista do desarmamento pódese pensar que iso tamén vai suceder. Vendo que desde o ano 2011 non se utilizaron as armas, creo que podemos mirar con verosimilitud o compromiso adquirido pola organización na época.

Entón, cre vostede que os estados van cambiar de tendencia?

Eu non podo xulgar ao Estado francés porque neste momento no que esperamos algo pola súa banda, necesitamos a capacidade de entender os seus argumentos. Á hora de explicar a súa postura, o Estado revestiuse da dignidade do discurso do Estado de dereito. É bastante normal que o Estado pretenda demostrar autoridade e advirta da prevalencia do Estado de dereito. Pero o que dicimos é que tamén pode estar na lóxica do estado de dereito participando no proceso de desmilitarización de ETA e na disolución dos arsenais. Lin nos medios de comunicación españois que o Estado español non vai obstaculizar o desarmamento de ETA; temos a mesma postura por parte do Estado francés. Por tanto, ben, non temos razóns para non chegar a un consenso sobre este punto.

Predominan as preocupacións sobre as condicións técnicas.

Desde 2011, a Comisión Internacional de Verificación traballa con este dossier sobre a destrución de arsenais. Unha vez realizada esta asemblea, dispomos de elementos que nos permiten tomar este paso de maneira obxectiva e que, polo xeral, deberían ser asegurados polos estados. Pero tamén aí, o que pasa é que os estados non queren coñecer e aprobar até agora a Comisión Internacional de Verificación (CIV). A día de hoxe, ben digo –parece– que os estados están nunha tendencia a coñecer o valor do traballo realizado pola Comisión Internacional de Verificación.

Ademais de
tranquilizar aos Estados, tamén fan falta condicións técnicas para tranquilizar aos artesáns da paz que están a organizar o 8 de abril. Entre outras cousas, asegurarase de que non haberá detención.

Hai que asegurar a moitas persoas. Por suposto, as vítimas. Este aseguramiento das vítimas é un paso moi importante para a reconciliación. A reconciliación é o elemento central da xustiza transicional. Os presos e os seus familiares foron moi emotivos, e por suposto, é un tema a ter en conta. Evidentemente, como vostede di, tamén está a pregunta das condicións sobre a recolocación das armas. Algunhas das armas atópanse en lugares privados. A condición para que o Estado poida responder a estas preguntas é que se vincule ao diálogo.

Como debería ser o día 8 de abril?

Espero relaxar o día seguinte ao 8 de abril e, ao final, manter a conversación sinónima. Desexamos diálogo porque sen el non é posible a reconciliación. Insisto en que o diálogo e a reconciliación non son contraditorios co Estado de dereito, senón que se poden facer no cadro legal. Por outra banda, tamén teremos que explicar a partir de aí como nos imaxinamos a xustiza. Acabar co conflito que se produciu desde os anos 60 non é sinxelo; non se pode resolver como un crime de dereito común. Temos persoas, vítimas dun conflito realmente duro, a ambos os dous lados. Por iso teremos que utilizar os mecanismos e os principios que forman parte da xustiza transicional.

Vostede subliñou no Foro de Paz “a necesidade da revolución dos espíritos”.

Si, porque a reconciliación esixe que a nosa conciencia nos interrogue a diferentes niveis. Este elemento é válido para todos: para quen teñen a súa conciencia e o seu corpo marcados polo conflito, así como para cidadáns como eu, é dicir, para quen até agora estabamos maioritariamente en situación de observadores e agora queremos ser axentes do proceso de paz. A construción do proceso de paz tamén fai un chamamento á conciencia da cidadanía e a participación cidadá.

Baiona acollerá o acto de entrega de armas de ETA. Momento importante e histórico. Como alcalde, que di vostede?

Como capital de Ipar Euskal Herria, Baiona exercerá o seu papel. Debemos ser humildes neste asunto. Unha vez máis, chamo a todos e todas a que se acheguen a Baiona o 8 de abril. A todos, incluído o Estado francés: espero que atopemos unha solución e que o Presidente e os primeiros ministros de Francia formen parte do 8 de abril. Esta perspectiva aínda non a descarto.