Viñemos a Baztan con présa e correndo. Garbiñe Elizegi diríxese a América sen billete de volta.

Amo o val, amo o País Vasco, pero necesito descansar de cando en vez, ir por aquí e pasar a tempada noutros lugares. Así o fixen sempre que puiden.

Vostede estaba en Darfur no Nadal de 2005, en Sudán. A guerra ten que ser dura.

Si. Non sei si era unha tensión postraumática, pero estiven un ano vindo aquí e recuperándome. Vira cousas duras no hospital de San Francisco, pero en Darfur non había descanso, estabamos 24 horas no hospital. Á volta, un recuncho. A realidade de alí, a de aquí, por outra banda. Apenas podía asumir a situación tomando conciencia da responsabilidade que teñen os europeos e os nosos gobernos. Como eu, moitos cooperantes viven esa inquietude. Creo que é a primeira experiencia que hai máis. Viña da guerra, de ver morrer aos meus fillos, e aquí, en cambio, o máis importante era non poder aparcar o meu coche. Así.

Sufriu vostede un ataque de guerra directo?

Só feridos. Algúns dos meus compañeiros si coñeceron os ataques e tamén violaron a algúns. Había un pobo tomado polos rebeldes, abandonado polo goberno, e alí estaba un hospital que nós, Médicos Sen Fronteiras, tomaramos para traballar. Estabamos en risco de que o Goberno bombardease o pobo e o hospital. Por outra banda, había paramilitares, janjaui, que andaban dacabalo, queimando pobos –porque eran casas de palla– e violando ás mulleres. Esa era a súa “batalla”. Ademais do traballo do hospital, iamos aos sitios onde se pelexou, a axudar ás persoas que se escaparon. Era un deserto. Lugar seco. Oxfam, Cruz Vermella, Acción contra a fame… estabamos todos alí.

Ten consecuencias o traballo que realizan a ONG?

Ese debate sempre está aí entre nós. O traballo destas organizacións non é unha solución, pero sen a súa axuda, moitas persoas vivas xa morreron. Non chegan axudas a moitos lugares.

Quizá a pregunta sexa errónea. Quizá debese preguntarlle por que hai guerras aquí ou alá.

Son os gobernos os que teñen responsabilidade, os nosos gobernos. As guerras no mundo están controladas por Europa e Estados Unidos. Non teño ningunha dúbida. Xunto a iso está o que nós chamabamos o “circo humanitario”. Entre elas, unha chea de ONG. Pila. Viven do financiamento dos gobernos que xeran a guerra, sen independencia… Hai moitos dilemas todos os días e costa manter a coherencia. Seguía habendo acaloradas contendas entre nós.

Os ruídos da canteira de Erdiz caláronse. A carpintaría está aí. Como lin, o Concello de Baztan estaría disposto a aceptar o golf, o hotel e os apartamentos, si é para acelerar o turismo no val. Con todo, non está disposta a deixar construír vivendas unifamiliares en vivendas unifamiliares co argumento da especulación. Un solo valorado en 500.000 euros tería un valor de 36 millóns de euros.

Esa é a estimación… Non sei por onde empezar. Por unha banda, Baztan é un caramelo, o municipio máis extenso de Euskal Herria, onde o 80% das terras son comunais. Por outra banda, os recursos naturais atópanse en zonas rurais; a cidade comeullo todo e, por outra banda, é alí onde vive a maior parte da xente, sen relación co pobo nin coa natureza. Os partidos políticos tamén están no xogo do reconto de votos, e os votos están xa na cidade. En moitas ocasións estamos vendidos. As multinacionais, as que queren facerse con capital, coa terra, están sempre aí, pero ao mesmo tempo, os aparellos oficiais dos partidos, o parlamento, etc., consideran de segunda orde os asuntos que ocorren nos pobos. Para nós é unha Aroztegia pór patas para arriba o Baztan.

En que se encolle Aroztegia de Baztan?

Revoluciona a estrutura social e urbanística de aquí. Aí tes, por exemplo, a beira de Lapurdi. Hai outros exemplos no Estado español. A defensa dun proxecto político é lexítima, pero non é aceptable que se impoña e tómese unha decisión contra a cidadanía, contra o Concello e as Xuntas Xerais. O goberno do “cambio” en Navarra actuou en Aroztegia igual que UPN. Por outra banda, aos partidos que apoian este Goberno, o tema non lles pareceu suficientemente importante, polo menos non condicionaron a súa actividade. As tres partes, unidas, teñen a forza suficiente para canalizar o asunto, como fixeron con outros asuntos.

Quen son os promotores de Carpintaría?

O inmoble de Caixa Galicia posuía o 50% das accións. Bancos rescatados. Os empresarios de Baztan, pola súa banda, queren “salvar” Baztan, crear emprego… a través do turismo. Desde a cidade ese é sempre o punto de vista, ese discurso paternalista do mundo rural. Por outra banda, en Baztan sempre houbo elite, e onde hai elite tamén hai resistencia. Diría que a resistencia está forte en Baztan, gustaríanos máis forte, pero conseguimos paralizar o proxecto da canteira de Erdiz, cando o concello estaba ao 100% a favor do capital. Tamén conseguimos paralizar a carpintaría, pero o tentaron a través do PSIS [Plans e Proxectos Sectoriais con Incidencia Supramunicipal], e aí estamos a loitar.

O asunto Carpintaría tróuxoche denuncias…

Teño tres denuncias xudiciais sobre min. O tres da empresa Palacio de Aroztegia. O primeiro presentouse ao día seguinte das eleccións, cando era alcalde, por dicir que o proxecto era un “pelotazo urbanístico”. Segundo a segunda denuncia, acúsasenos de prevaricación ao actual alcalde de Baztan, Joseba Otondo, e a ambos de tomar decisións contra o proxecto cando eramos alcaldes. Terceira denuncia Carpintaría… e despois que? Recibino por participar nunha rolda de prensa na que participei como membro da plataforma, xunto a outros seis compañeiros. Acúsannos de insultos e pídennos unha multa de 50.000 euros cada un.

En 2013 agredíronche a berros cando eras alcalde de Baztan no baile de nenos das festas de Elbete.

Segundo a nosa análise, estaban a producirse numerosos cambios en Baztan, algunhas áreas nas que se estaban organizando resistencias, e as elites do val consolidáronse. A mutil-dantza foi unha exhibición de poder para moitos. Nos pobos onde máis diñeiro hai, onde máis castellanohablantes, os que máis teñen que ver co poder, fortificáronse as elites. Non é casualidade. Por outra banda, no Concello sucedeu o que non se esperaba, un grupo moi novo, non vinculado coas elites, fíxose coa alcaldía, presidido pola muller e feminista. O que sae do rabaño xera desconfianza, e nós non eramos dos rabaños. Nin sequera iamos pola igrexa.

A xulgar polo movemento dos nenos, vostede foi ameazado.

Non só eu. Dixéronnos que nos sacarían a fartar se saïamos á praza antes de ser alcalde. Na miña condición de alcalde, recibimos insultos e ameazas en varias cartas que se publicaron no diario a. A pesar de non ser unha ameaza directa, fomentaban a violencia contra nós, dicían que mereciamos experiencia. Sendo aínda alcalde, tamén recibín por escrito ameazas de morte, dúas veces, dicindo que nos matarían si non puñamos a bandeira española. Sempre tensión.

A vosa persecución parécese á que sofren as mulleres nos alardes paritarios de Irun e Hondarribia.

Nós non queriamos acabar como eles. As elites de Baztan tentaron facer o camiño aquí, privatizando as danzas de raparigos, e nós vimos a necesidade de cortar iso de raíz, por outra banda a mutil-dantza que ía ser o camiño dos alardes. Máis dunha vez digo que estamos a falar do tema das danzas de raparigos: aquí houbo un escaqueo xeneral. Vemos sen dúbida que actitude adoptar nos alardes de Hondarribia e Irun, pero vemos outra cousa no que respecta ás mutil-danzas de Baztan.

Facer do ourizo é un “escaqueo xeneral”, fuxir do problema, esconderse.

“Co tempo arranxaranse as cousas”, dicíannos os que nos apoiaban no cambio social. Pero as cousas non cambian co tempo, senón coa acción. Mentres bailabamos nas prazas, o tema xurdiu porque a mutil-dantza estaba a darse nun parque público, no parque da ikastola. Reunímonos para cansarnos daquel abandono, charlamos, pero seguían alí. Decidimos entrar. Esa foi a nosa acción directa.

Insultáronche naquela Elbete.

Foi moi violento, pero o fixemos ben pensado. A verdade é que eu prevía aquilo, calar a música, deixar de bailar aos mutil-dantzaris… Vivira esa situación no meu pobo, en Lekaroz. Pero entón non era alcalde de Baztan. Non podo comparalo con nada, pero eran os que me criaron na praza de Lekaroz e recibíronme gritando e ameazándome cando entramos ao baile. A nevada fíxoseme dura, pero máis forte aínda a do meu país. Por outra banda, tamén houbo presións internas.

Presións internas? Quere dicir da xente que se une politicamente a vostedes pola transformación social.

Si. Os membros do equipo do Concello uníronse a nós, pero a nivel de partido non todos estaban connosco. Escusas de sempre: “Non convén… Perderemos as eleccións…”. Pero ir ao alcalde e non bailar non era unha opción. En Amaiur, por exemplo, fomos a falar, nós empezamos a bailar e non calar ao txistulari; falamos, cambiaron ao txistulari e puidemos bailar. Dixémoslles que se o alcalde, nese caso eu, ía ao pobo, entraba á danza e o txistulari calaba, non podiamos dar subvencións pola discriminación que cometían. Aí tamén tivemos conflitos dentro de Bildu do val. Apoiáronnos as estruturas nacionais, fixemos un seminario, coincidimos co noso obxectivo, pero algúns non compartían a nosa acción directa.

Por que?

Porque sempre se cuestiona a actitude do movemento feminista. Cando facemos talleres, co alarde, etc., é un factor que aparece de forma periódica nos movementos da esquerda: o medo ao feminismo… Nos movementos da esquerda moitos teñen medo ao feminismo. Porque esixe unha revolución profunda. Moitas veces véndennos unha revolución superficial e o feminismo é unha revolución holística. O recoñecemento da opresión dos homes nos movementos da esquerda, entre outros, dá medo, e aí tamén estamos a facer o truco. Nos movementos da esquerda tampouco se fai fronte ao machismo interno.

Vaise a Estados Unidos, a Dakota, como o prometen os seus ciclos de vida, a intervalos intensos, a intervalos pausados.

Si. Quero coñecer Nova Zelandia, Asia e a todo o mundo, e non sei cando volverei. Mentres tanto, vou dar unha volta e voume, a Dakota do Norte, aos indíxenas. Teñen terras en Estados Unidos e Canadá, en Manitova. Comezarei por un ano. Verase…