Mentres todo o mundo estaba entretido mirando como se elixía ao presidente de Estados Unidos, Donald Trump, aquel mesmo día a India viuse sacudida por un terremoto que alteraría de raíz as vidas de 1.250 millóns de persoas. O pasado 8 de novembro, ás 22:00 horas, os principais medios de comunicación da India comunicaron que a medianoite quedarían sen validez os billetes de 500 e 1.000 rubíes, o que supón o 86% do total do diñeiro físico que circulaba polo país. Modi concedía aos cidadáns un prazo de 50 días para entregar diñeiro vello en bancos e substituílo en papel, para que, de paso, comezase a funcionar con diñeiro electrónico.

A prensa económica ha posto en valor os valentes pasos dados pola India na súa economía monetizada –demonetisation, cashless economy...– e no seu intento de modernizarse. Modi explicou aos cidadáns que unha medida deste tipo era necesaria para eliminar a corrupción, o diñeiro negro e o financiamento do terrorismo. Con todo, agora comezaron a estenderse polo mundo as súas voces críticas que afirman que o cambio está a ser moi doloroso para moita xente, no fondo para os máis débiles. Tamén se calcula que hai centos de mortes polo desafiuzamento da moeda en España.

GRAIN, movemento mundial polos agricultores e a soberanía alimentaria, asegurou en febreiro que “a economía sen moeda é un gran golpe para os pequenos produtores”. GRAIN segue con especial atención os cambios que trae consigo a globalización neoliberal en Asia no seu boletín Supermarket Watch Asia: “Nos mercadillos baséase a economía e a vida de millóns de persoas. E, con todo, son moitos os países asiáticos que organizaron os mercados locais e as políticas de afundimento da xente que vive grazas a eles. Desde Hong Kong até Hanoi, os gobernos prohiben os mercados, debilitando ao mesmo tempo as normas que controlaban a forza das grandes corporacións e a tolemia dos prezos”. O exemplo máis extremo destas políticas é a decisión da India.

A decisión de facer pasar a economía do diñeiro físico á banca dixital e ao diñeiro de plástico –os cartóns– non golpeou tanto ás grandes empresas dedicadas á corrupción e ao negro, senón aos produtores a pequena escala, aos agricultores e aos vendedores de rúa, que teñen maiores dificultades para acceder á banca dixital. Nos primeiros meses o descrédito sacudiu a todos os sectores do comercio e as vendas, pero desde sempre se basearon no diñeiro físico de maneira especial, na agricultura e en traballos informais non declarados.

Nun país tan extenso como a India, a substitución de billetes vellos foi extremadamente esgotadora e o feito de que da noite para a mañá só o 14% dos billetes estean en mans dos cidadáns sumiu aos millóns na angustia. Na India, máis do 95% das compravendas efectuábanse en efectivo, e o 90% dos vendedores non tiña a posibilidade de aceptar diñeiro, como billetes. O 85% dos empregados cobraba xornal en metálico e a metade da poboación non tiña contas correntes en ningún banco. Nos dous meses posteriores á decisión de Modi abríronse miles de aparellos electrónicos que facilitaron as transaccións dixitais, o comercio con cartóns de crédito aumentou un 10%... pero mentres tanto, aos comerciantes da rúa esgotáronselles os negocios, xa que, como eles, tamén os compradores quedáronse sen diñeiro.
Todos os indios á forza consumidora

O traballo informal sen contrato constitúe o 93% do persoal da India e son as que máis sufriron co cambio repentino. Miles de traballadores perderon o seu emprego, segundo o informe de Grain. “A construción retardouse. Os taxis, os rickshaws de bicicleta, os empregados de casas, os estibadores e outros moitos sofren grandes dificultades. Cando moitos obreiros que cobran o xornal por días quedan sen traballo e diñeiro, comeza unha migración inversa, das cidades ás aldeas”.

No comercio tamén os pequenos perden.

Os vendedores da rúa recibiron un gran puñado, xa que o seu negocio se basea en moedas físicas. Dun día para outro se quedaron sen compradores e, ademais, sen poder devolverlles o diñeiro aos poucos que se achegaban. Pola contra, co cambio, saíron reforzados os grandes supermercados e os especializados en comercio electrónico. E Dharmendra Kumar escribe no boletín de GRAIN que si o Goberno de Modi apuntaba ao principio como causa da desmonetización da corrupción, o mercado negro e o terrorismo, pronto empezou a expor o verdadeiro argumento: Modernizar a India transformándoa en cashless economy.

Basicamente, a decisión de converter a todos os indios en consumidores é a razón pola que se amplía o diñeiro de plástico: as formas de cambiar, vender e comprar a vida cotiá da xente, os circuítos de acceso a toda comida e subministración. “A compañía Paytm, líder dos pagos electrónicos na India, ten detrás a Alibaba, o xigante chinés do comercio electrónico. Alibaba xa ten 20 millóns de usuarios na India e ten moito que gañar desta operación gobernamental. O desexo de Paytm e Alibaba é cambiar as formas de compra dos indios”. Amazon e Flipkart, líderes do comercio electrónico na India, tamén están a investir moito diñeiro para aumentar as súas vendas. Situáronse ben para gañar competencia aos vendedores ambulantes e aos pequenos comercializadores independentes.

Wade Shepard confesou na revista Forbes, á que aman os executivos neoliberais: “A operación de desmonetización de Modi consistiu nunha táctica de shock doctrine [como a que define Naomi Kleinen] para eliminar o mercado baseado en diñeiro, para dixitalizar máis a economía e a poboación e convertela nunha rede económica máis formal que facilite a imposición de impostos”.

Os movementos de pequenos agricultores na India reprochan ao primeiro ministro nunha carta aberta que lles proporcionou o maior dos extremos tomados desde a independencia do país. Unha vez comezadas as medidas de desmonetización, as autoridades de Delhi non tiveron en conta ás poboacións rurais da India, non repararon nas diferenzas de vida entre os habitantes das metrópolis e os demais, non lles importou en que época do ano e como implementar as medidas para que pasasen máis doces nos calendarios dos campesiños.

Nas feiras de sempre mencionáronse as dificultades que viven os compradores durante estes meses, como os baserritarras. Pola contra, os representantes dos agricultores deron especial importancia á supervivencia das pequenas cooperativas de crédito que cumpren unha obrigación fundamental no cultivo, pondo en perigo a supervivencia da gran banca que o quere devorar todo.