A realidade negra da tortura ten o seu número no País Vasco: 5.657. Xa ten un número, aínda que nunca coñeceremos a verdadeira dimensión desta práctica tan terrible e sistémica, xa é demasiado tarde para iso. É demasiado tarde porque pasaron anos e anos con total impunidade. Anos e anos nos que moita xente que viviu tan dura experiencia estivo totalmente desprotexida e sen ningún tipo de asiduo. Onde o maior obstáculo e inimigo para a acusación atopouse nos tribunais e nas institucións públicas que se considera vixiantes da xustiza. Miles de vítimas non tiveron máis opción que xestionar de forma individual e confidencial a situación traumática, sen o apoio oficial da sociedade.

Isto sitúanos na responsabilidade da sociedade vasca. Así o explicou Sandra Barrenetxea nunha entrevista concedida ao diario Berria. Barrenetxea foi detida pola Garda Civil en setembro de 2010, acusado de pertencer á organización xuvenil Ekin. Denunciou as violentas torturas sufridas durante a incomunicación e nestes días foron xulgados catro gardas civís por estas denuncias, a pesar de que non se pode esperar moito da vía xudicial. O seu relato conta con moitos e diversas pasaxes, entre eles as torturas separadas sufridas polas mulleres, moi ligadas á construción de xénero e ameazadas en todo momento pola violación. Con todo, o que máis me moveu do que contei na entrevista é o que di sobre a actitude da sociedade: É dicir, que lle fixo “aumentar a dor”. Explica que a falta de recoñecemento xera “frustración e un gran sentimento de culpa”, que leva á vítima a unha situación de debilidade, e subliña que o feito de que se detecte na sociedade unha neglixencia pola vida da vítima ten graves consecuencias.

Por iso, tanto dano dan as declaracións que descoñecen a tortura. E fixéronnos dano o portavoz do Goberno Vasco, Josu Erkoreka, e a conselleira de Seguridade, Estefanía Beltrán de Heredia, ao argumentar a falta de sentenza xudicial para denegar as torturas da Ertzaintza. Porque a impunidade foi dar por boa e quitar credibilidade ás denuncias de tortura. O partido sortu realizou concentracións performativas para denunciar as torturas, expresando co dedo as comisarías da Ertzaintza, co obxectivo de plasmar a súa responsabilidade. Na resposta da Ertzaintza recolléronse as declaracións dos dous representantes públicos, que negaron ser torturados pola Ertzaintza. A investigación dirixida polo médico forense Paco Etxeberria por encargo do Goberno Vasco ha identificado 4.009 casos de tortura, seguindo o protocolo de Nacións Unidas en Istambul. Deles, 310 corresponden á Ertzaintza. Pola súa banda, a organización Euskal Memoria contabilizou 5.657 casos de tortura, 407 deles en mans da Ertzaintza.

Agora que escoitamos tantas veces termos como a “revisión crítica do sucedido”, parece que todo vai ben cando todos os dedos apuntan nunha soa dirección, é dicir, cando todas as miradas están postas na esquerda abertzale. Con todo, ocorre outra cousa cando as escuras narracións das comisarías comezan a axitarse e neste penoso conflito reivindícase a responsabilidade duns e outros. Os dereitos humanos quedan entón como un papel común, cando o relato e a fotografía do conflito retrospectivo están en xogo.

Sacar á luz a tortura da escuridade da impunidade é algo que temos por facer como sociedade. Por iso, son moi necesarias as mencionadas investigacións que recollan e demostren testemuños, así como todas as iniciativas e dinámicas de denuncia e concienciación. Tal e como reivindicaba a manifestación que percorreu as rúas de Bilbao: debemos recoñecemento, reparación e garantía de non repetición a todos os torturados. E o mesmo debémonos a nós mesmos, á nosa sociedade.