De cando en vez difúndense no mundo os ecos da violencia que nas últimas décadas converteuse en endémica en México. Pronto se apagan, como se esqueceu a masacre dos mortos despois de que 43 estudantes de Ayotzinapa desaparecesen e probablemente foron torturados. Pero en México todo son pan cotián violacións, roubos, torturas e asasinatos; a construción do muro entre ambos por parte de EE. UU. condenará á xente a explosións aínda máis duras.

Os narcotraficantes, cada vez máis desvergonzados, que establecen a súa lei, os dirixentes políticos e militares a puñadas, as multinacionais mineiras que, ao saír do estranxeiro, fixéronse donas das terras de México, desde máis aló... na súa desesperación organizaron milicias armadas en moitas comunidades. Non só coa ilusión das grandes revolucións, senón coa esperanza de sobrevivir.

O xornalista Cédric Reichenbach, que escribe desde América Central para o magazine suízo L’Boto, acaba de relatar na reportaxe “Mexique: lles villages s’arment pour survivre“ os vistos nunha viaxe polos estados de Guerreiro e Oaxaca, nos países que decidiron dotarse de milicias armadas para sobrevivir.

Guerreiro, que cos seus tres millóns e medio de habitantes é un dos estados máis pobres de México, xera a metade da heroína que consomen os Estados Unidos. A xornalista chega a Tixtla, un pobo de 21.000 habitantes: “Nesta rexión anhelada polos narcotraficantes, as mapoulas vermellas e amarelas para producir heroína multiplicáronse e con elas o crime e a impunidade. Perseguidos por policías que obedecen directamente aos carteis da droga, os cidadáns de Tixtla decidiron organizar o seu sistema de defensa”.

A To presentóuselle na cita, un comandante de 28 anos, coa cara cuberta por unha kagula ou pasamontañas. Cóntalle que cando comezaron a traballar en 2013 os carteis dOs Vermellos dominaban o pobo, golpeando á xente, coaccionando, roubando calquera cousa nos seus fusís AK-47. Cando os cidadáns formaron a policía comunitaria, os narcos retiráronse e o pobo reconciliouse. Con todo, máis tarde apareceron membros da banda Os Ardillos, que ofrecían colaboración á poboación, alegando que xa chegaran a un acordo coa policía, pero as cousas complicáronse cando a nova milicia negouse.

Durante unha entrevista nun recuncho, o xornalista dáse conta de que está rodeado de xente ben armada. Tori tranquiliza que é unha cuestión de seguridade: hai catro meses os narcos mataron a catro policías comunitarios organizando unha emboscada. Aquel día, como por casualidade, non había nin rastro da policía oficial na persecución dos asasinos. A atmosfera é amarga desde entón: “Temos que andar con moito coidado. Aquí o crime organizado e o Estado están unidos. E os narcos teñen delatores en todas partes”.

Despois, o xornalista vaise a San Luís de Acatlan. Non lonxe de Acapulco, un centro turístico de primeiro nivel e o cuarto lugar entre as cidades máis violentas do mundo. A primeira Policía Comunitaria da Guerra creouse en San Luís en 1995 para enfrontar o clima de asasinato e agresión que asustaba á poboación. Ao principio , as autoridades e o propio exército encargáronse de facilitarlles o paso e de proporcionarlles as armas, coa esperanza de que puidesen acougar á xente. Comezou a expandirse rapidamente ás comarcas veciñas e en 1998 organizaron o seu propio sistema de xustiza e encarceramento ao darse conta de que a entrega de delincuentes a policías e xuíces non servía para nada.

Narcos malvados, Estado peor

Reichenbach mostrouse sorprendido polo ambiente tranquilo que se respira na vasta localidade de San Luís Acatlan, que conta cunha poboación de 42.000 habitantes. Nin controis, nin xente disfrazada armada, nenos xogando polas rúas, cidadáns sen medo polos camiños, os campos e as prazas... Gelacio Barreira Quintero, un dos fundadores da milicia popular, confesoulle que “isto non podía soñar cando empezamos na década de 1990. Non nos fixen tomar as armas con pracer, senón por necesidade. Obrigáronnos a matar á xente. Moitos de nós tamén caeron na batalla. Agora en moitos sitios de México quererían a paz que temos aquí”.

Máis de 1.800 milicianos atópanse despregados hoxe en 150 localidades de Guerreiro baixo o mando da Coordinadora Rexional de Mandos Comunitarios - Policía Popular (CRAC-PC). Cada pobo ou barrio designa en asemblea aos seus axentes, que actuarán sen soldo. É necesario ter un motivo importante para renunciar á designación. Como contrapartida, o resto dos cidadáns traballan as terras do axente e aseguran o seu mantemento. Un compromiso rigoroso, sen dúbida.

A asemblea popular, a forma en que os indíxenas destes lugares gobernaban até a invasión europea, foi actualizada polos zapatistas cando en 1994 subleváronse as autoridades. Co tempo hase visto que a moitos indíxenas e mestizos que non seguiron o camiño dos zapatistas custoulles a actualización dos antigos costumes e leis populares, que lles axudan a sobrevivir no medio da guerra de baixa intensidade que vive México.

“Formamos unha especie de guerrilla –recoñece o comunitario Pablo Guzmán–, pero ao contrario que os zapatistas de Chiapas, nós non declaramos a guerra ao Estado. Declarámoslle a paz. E ás veces colaboramos coas autoridades, si é para o ben común”. Con todo, os militares e policías do Estado son os principais culpables das súas desgrazas á poboación civil e non lles deixan circular polas zonas controladas polas asembleas sen previa negociación de autorización. “Estamos a construír a nosa autonomía porque é o único camiño para preservar a nosa vida e protexer as nosas terras dos ladróns das grandes compañías”.

O Estado vendeu ás multinacionais mineiras gran parte do solo mexicano sen consultar á poboación. Rosalinda Dionisio Sánchez, a quen dispararon dous tiros por enfrontarse á mina de ouro dunha compañía canadense, cóntalle as picardas que provocan á xente ao chegar a San José do Progreso, en Oaxaca. O ruído das escavadoras xigantes durante días e noites, a desaparición da auga roubada pola mina, a contaminación salvaxe dos químicos usados... “É verdade que os narcotraficantes corrompen sen dúbida o noso país. Pero a violencia máis dura e máis xeneralizada provén do Estado. México e os seus líderes venden recursos naturais aos que máis diñeiro lles ofrecen, se non preguntan á cidadanía pero se queixan de impor a represión”.

O Pleno Municipal de San José do Progreso organizou un Concello paralelo coas súas oficinas, feiras, radios, etc. Durante longas asembleas deciden como pequenos problemas cotiáns da cidade os plans para bloquear a xigantesca mina.