En que consiste a cuestión, o caso, o “asunto” ou o nó rebelde que sexa?

Oito anos despois, o pasado mes de xuño, por lei, finalizaba o prazo para instruír o caso. Os casos que levaban aberto máis de cinco anos tiñan que pecharse. Leste, que levaba sete anos, ampliouse un ano máis. [Director do xacemento] O avogado Eliseo Gil interpuxo o recurso e aínda recibiu unha notificación do xulgado na que afirma que aceptan o recurso, que non era necesario ampliar a instrución, que non tiña xustificación, que había que tomar unha decisión. O comunicado alegaba, con todo, que a decisión non se adoptou a petición do avogado Eliseo Gil, senón por un erro da fiscalía, que pedira a prórroga unha vez transcorrido o prazo. Surrealista. Quero dicir que en breve poderemos recibir unha resolución, ou a saber cando. É desesperante. Poida que o que dicimos hoxe perda valor mañá.

Onde está o nó?

O caso leva máis de oito anos en fase de instrución e aínda non hai ningunha acusación por parte do fiscal. O informe policial xa se realizou –lémolo– e non hai ningún indicio de delito. Nin rastro. A prórroga da instrución é absolutamente excepcional –é a causa máis antiga que temos no País Vasco–, e iso, seguramente, porque o xuíz e o fiscal non saben que facer. O mesmo xuízo pode volverse en contra dos acusadores [Deputación Foral de Álava], moitos trapos vellos poden saír á luz... Pero se non hai xuízo, quedarán en ridículo, despois de oito anos declarando falsidade.

E en que se atopa o nó da autenticidade das ostracas?

Hai opinións moi opostas respecto diso. Por unha banda, a iniciativa da Deputación de Álava, a comisión formada maioritariamente por profesores da UPV/EHU considerou que as ostracas eran falsas. Doutra banda, nestes anos moitos científicos de gran peso, moitos estranxeiros, dixeron o contrario, é dicir, que as ostracas teñen aspecto de ser verdadeiras. Estes científicos elaboraron vinte informes. A maioría non teñen vínculos afectivos co País Vasco, non teñen presións para actuar dunha ou outra maneira, e din que as ostracas teñen aspecto de ser verdadeiras. Edward Harris, Van den Driessche, Rodriguez Colmenero, Luís Silgo, Ulrike Fritz…

Xunto a eles, con todo, temos a expertos que dan por falsos os textos en eúscaro que aparecen nas ostracas e nos grafitos. Cantos cabezas hai?

A palabra dun contra a doutro. Pero aí están os informes, aí están as fotografías, aí está o xacemento ben documentado –as fotografías das ostracas, as transcricións, os comentarios…–, e a xente quedouse no campo. Os medios de comunicación tamén, ao principio, prestaron moita atención ao achado. Pronunciáronse a favor, despois en contra, de forma acrítica. Logo foi un movemento bastante forte o que defendeu a autenticidade das ostracas: En 2009 publiquei o grafito en eúscaro de Iruña-Veleia, o filólogo labortano Héctor Igrexas escribiu un informe de 400 páxinas en francés…

Veleia afera (2010) de Alberto Barandiaran.

Si. E a xente non ten por que crer nun ou outro. A xente só quere a verdade, e hoxe en día estas cousas poden resolverse segundo evidencias físicas. En 2009, por exemplo, tanto a empresa Lurmen como SOS Iruña-Veleia solicitaron que varias casas especializadas en arqueometría europea estudasen grafitos –o orzamento presentado non é moi caro–, pero o xuíz non o aceptou e a cuestión está na súa man. Cremos que nunha semana podíase resolver este asunto, e en parte mesmo sen ir a Europa.

Non é, por tanto, unha incidencia de filólogos.

Non de filólogos, non arqueólogos… é a época dos laboratorios especializados.

Loitades contra a comunidade científica.

Si e non. Cal é a túa comunidade científica? Joakin Gorrotxategi, Joseba Lakarra e Isabel Velázquez? Só eles? Á parte dos membros da Comisión, case ninguén se aliñou pola falsidade na esfera pública. Quen se mollou neste asunto nos últimos oito anos? Dásche conta de que se escribiron dez informes –seis a favor da falsidade–, pero ningún deles foi publicado? Por que non publicouse, os profesores universitarios están ansiosos por publicar os seus artigos en revistas indexadas e especializadas! Ninguén publicou unha palabra. Desde 2008, os partidarios da falsidade non escribiron nada, salvo para confundir as marxes de Internet, utilizando nomes falsos ou alias.

Que gañaremos, que perderemos cando o xuíz tome a decisión, sexa cal for?

Non son adiviño, non podo dicir o que decidirá o xuíz. O lóxico sería que se arquivase a causa; queda en mans do xuíz decidir si houbo ou non delito, non se as ostracas son reais ou falsas. Se non hai indicios de delito, o lóxico sería arquivar a causa, liberar as pezas por parte da Deputación de Álava –que ten a propiedade e a propiedade do seu patrimonio, aínda que Lurmen ten a propiedade intelectual, porque é quen as atopou– e polas a disposición dos laboratorios especializados que se atopan fóra do Estado español. En Londres, Bélxica, Alemaña… están preparados, tivemos contactos.

Non parece que esteades a pedir o ceo.

O único que pedimos é lóxica. Temos a sensación de que as probas están feitas, aínda que sexa de forma oculta, e que non atoparon ningunha proba de falsidade. Entre as irregularidades que se produciron, unha foi a de que o día 19 de novembro de 2008, data E, na data de adopción do acordo, entregábase un único informe: [Joaquín] Gorrotxategi. O nove informes restantes non estaban entregados, e algúns, probablemente, nin sequera por escrito. Estes informes viñeron ao día seguinte, ou a unha semana, ou a un mes. Esta foi a primeira irregularidade.

Que queres dicir?

A resolución sinala que “os científicos tomaron a decisión por unanimidade”, pero non é certo porque xa había un único informe entregado. Outra gran irregularidade, a do tribunal, foi que as pezas pasasen a disposición de quen interpuxo a querela, é dicir, da deputación. Iso é incrible! Tiveron as ostracas baixo o seu coidado, utilizáronas os grafólogos e as mans que lles gustan, sen saber que se fixo, nin que se fixo.

Denunciou algunha vez o deixamento da elite cultural do noso país.

Escaso comportamento da comunidade política e cultural vasca. A pesar das crenzas, é posible que non queiran profundar en nada e, nun momento, impor a censura a quen pensan doutra maneira. Esta censura foi, ademais, palpable nos medios de comunicación de todo o país. Fixemos moitas cousas, SOS Iruña-Veleia, Orixes do Eúscaro, Martin Ttipia… Concentracións, congresos, visitas guiadas, charlas... das cales case nada apareceu nos medios de comunicación. Traballos de publicación de artigos de opinión enviados por nós. Hai algún medio que non escribiu en papel a palabra Iruña-Veleia durante catro ou cinco anos. E non vou dicir o seu nome! Ja, ja…

Censura?

Se non é a censura, é seica o latín damnatio memoriae? Que é esa conversión de Iruña-Veleia en tabú? Non sei si a palabra é unha censura ou un apagamento informativo, pero iso está aí.

Que máis?

Estamos en mans do xuíz, non podemos facer outra cousa que esperar, á parte de facer ruído, por suposto. Se se arquiva o caso, haberá que facer forza para liberar dunha vez por todas estas pezas e dar o camiño que lles corresponde. Se hai xuízo, haberá que facer forza por todas partes para que o xuízo sexa xusto.

Por que sucedeu isto?

Segundo a lectura que facemos desde SOS Iruña-Veleia, os filólogos vascos foron os primeiros en oporse á veracidade das ostracas. Por que? Porque o eúscaro que aparece nos grafitos e que eles representan fai dous mil anos non coinciden nalgúns puntos. Doutra banda, a UPV/EHU xa quería apropiarse do xacemento, cuns celos impresionantes para a empresa privada Lurmen. Máis razóns? A presión do lobby da euskaldunización tardía, dicindo que naquela época en Álava non se falaba euskera, que por forza tiñan que ser falsos… O Vaticano tamén parece que meteu o nariz. Por último, temos a intervención e as decisións dos políticos. Cando se tomou esa decisión, o deputado xeral era o do PNV, o de EA o deputado de Cultura, o que propuxo e asinou a decisión; agora é o de EH Bildu, e así todo o arco político quedou bloqueado; este podería ser unha das claves para explicar o silencio. A salsa foi grande, acumuláronse moitos intereses, intereses diferentes, que estreitaron o nó.