A obra, publicada por Joan Mari Irigoien a principios dos 80, tivo unha gran repercusión grazas á edición renovada de 1995. Con todo, aquí abordaremos o orixinal, porque nos parece que o contexto daquela redacción (o comezo da Transición e a curta tradición da novela moderna vasca) e a audaz proposta literaria que fai meréceno.

Nesta obra faise unha narración da memoria colectiva dos vascos desde o carlismo até o inicio da Transición. Con todo, non é un relato histórico-cronolóxico habitual, máis aló do puro realismo, que bebe do surrealismo, do realismo máxico, etc. Representa cada época histórica a través dunha técnica narrativa, con xestos e un mundo simbólico cheo de textos literarios (sobre todo de literatura mexicana) e relixiosos.

A obra está chea de personaxes cunha concepción do mundo moi diferente. A simplicidad e o dualismo iniciais vanse convertendo en complexidade e riqueza. Hai personaxes que se dedican á epistemoloxía platónica, pero tamén hai quen manifesta a verdade e a imposibilidade de percibir a realidade. En canto ás ideoloxías políticas, os personaxes do carlismo, liberal e carlista, son moi marcados. Con todo, esta dualidade converteuse nunha dualidade esencial na segunda. Comeza a disolverse ao longo da República, até o punto de florecer numerosas posicións políticas e de aparecer anarquistas ou socialistas. Despois da Guerra de 1936 pon o foco nas tensións entre a xeración perdida e a comprometida. Os primeiros foron educados sen vasquismo para evitar a herdanza política, mentres que os segundos senten un peso de compromiso. Os seus límites e cargas lévanlles a cuestionar a vida mesma ata que finalmente estala.

Ademais da narración coral que crean os personaxes, unha das claves da novela é a conceptualización do tempo. O tempo pode ser eterno, descontinuo, cíclico ou cronolóxico, e os saltos dun a outro mostran o que suxire o poema inicial: o tempo non é só o que marca o reloxo.

Nesa liña segue a estrutura cíclica da novela, tanto porque as guerras se contan unha tras outra, como porque a entrada e o final se enroscan coas voces dos mortos, cunha vinganza poética que cambia a historia da Transición.

Trátase dunha novela robusta, sólida e chea de referencias, con pasaxes antolóxicas que afloran as fisuras dos conflitos dos vascos, pero que repite algunhas técnicas e que tarda moito en tentar abarcar a visión poliédrica da realidade. Quizais un traballo demasiado ambicioso, pero significativo na historia da novela vasca, construído a partir das novas tendencias literarias.