En primeiro lugar, pola porta da muralla da cidadela de Donibane Garazi, a caída da rúa de pedra vermella realizada pola cabalgata de abaixo. Bailando “O dragón”. Facía moito tempo que aparecía o sol e só se vía máis brillar a roupa branca de Bolant e dos Champaña, a cinta amarela e azul, o peito dourado e as bonecas. O cliché de Xilinx entre os vellos edificios de pedra de Arradoi, que foron testemuña diso en máis dunha ocasión. E eses dous cabalos da cabeza, cabalos fortes, de pelo escuro e fermosos, trotando sobre as pedras. No extremo oposto da cabalgata, as pinzas gruñían anunciando o que lles esperaba. A rabia herrumbrosa do dragón preparábase para o levantamento das beiras.

O domingo era unha mañá sollía e apracible, o Cabaleiro Entroido deste ano, o pasado 26 de febreiro, na gran cidade de Baxenabar. A cabalgata toma a paso a praza do mercado cuberto e o espectador achégase perezosamente. Pronto se completou o círculo, un espazo natural para o xogo. Entrou o primeiro látigo e todo! ao primeiro golpe de vista, aí está a imaxe do teatro. Inmediatamente, a risa e a imaxinación do espectador bailan. Unha longa chaqueta de pelo con palmas nas pernas e unha media para morder o nariz. O Desmán dos Pireneos, entrounos o nariz longo de topo e estamos no tema. Preténdese crear un Parque Natural da Comarca “Euskal mendiaz” para o desenvolvemento turístico. O longo nariz de Sator dá os seus primeiros pasos nos Alhapides, e de súpeto, a medio camiño, chegan correndo dous trailers ou carreiras de montaña, xa que o animal está a piques de rebentar. En poucas imaxes, todo é devandito. Un calcetín, un xogo de palmas e o corpo da pinza, é a maxia acesa dese drama de arte popular, tan famento para o goce do espectador. Eugenio Barba, director de Odin Teatre, na presentación dunha das súas obras teatrais dicía sobre o seu traballo de levar anos antes con Jerzy Grotowski e Ludwik Flaszen: “Eran espectáculos xenerosos co espectador, ricos en formas, cargados de ideas, cun erotismo, cunha gran beleza de voces e corpos: un teatro pobre”. Teatro pobre ou pobre, no fondo, un artedrama que aposta pola forza e o alento dun xogador con pouco de nada pero cunha metáfora interior moi traballada, repetindo a palabra preferida por Antton Lukuk.

Máis ou menos local, as seis pezas das barracas de Garazi deste ano tiñan todos os temas. Abusos sexuais na igrexa; Matadoiro de gando en Maule; Campaña de comunicación totalmente patriarcal montada por algúns médicos para os días contra o cancro de mama das mulleres; Xoguete montado por dous ou tres pais xacobinos da escola pública contra o modelo de inmersión en eúscaro; Os mozos do gaztetxe de Garazi, que pasan o día na terraza da pousada, sen que comecen un proxecto máis laborioso:

Os
“Artixotes da Paz” tamén foron traídos ao medio campo de xogo. A palabra francesa de Orburu, aproveitando a ocasión para xogar coa palabra artesá. Txetx, que tiña toda a estratexia pensada, como responsable de toda a operación; Bea “non sabe nada! Non sabe nada!”. “Berhoko”, agricultor de interior popular, sindicato, crente, polo traballo realizado no novo Colexio Vasco en demanda de espazo para EHLG. Autoderisio tamén.

A
forza deste drama artístico está tamén no paradoxo que nos dá para rirnos de nós mesmos. É un tema único para o sorriso e o teatro.

O
Libertiment de Garazi pódese ver como unha escola de circo. O grupo de Zirtzil deste ano tiña o que se necesitaba de credencial, a capacidade de xestión do espazo, o gran alento para o xogo, o cúmulo de imaxes teatrais, a forza de corpo e de voz para atopar ao espectador. Nunha palabra: mitxa.

Era valente e refrescante. Nestes tempos nos que todo o mundo parece que temos que ir na mesma liña no máximo consenso, é difícil atrapar unha voz excitante. Un deses lugares onde respirar é a diversión para quen é vítima da vergoña cosquillear o espírito crítico. O clamor dunha sociedade que quere rirse de si mesma. Ademais, é un formador: fixo nenos e nenas. Antes de Amikuze, en Baigorri, en Baiona... A comitiva de Makea bebera algo da escola.

O libertismo é unha masa popular que sempre trae a súa esencia na creación. Non, non é unha superproducción vasca; si, é unha imperfección; si, é un “teatro pobre”. Pero é fresco! Seica o que se converteu en seguidor da liberdade non atopa nela unha frescura que non percibe nas arcas culturais que senta en veludo?