O próximo mes de marzo terán lugar no Parlamento Europeo representantes da recentemente creada Asociación Municipal contra a Débeda Pública Inxusta en España. Así o deron a coñecer nas xornadas MAK2 Munizipalismo, Autogoberno e Contrapoder que se celebraron este mes de xaneiro en Pamplona. Os cargos políticos de Podemos, coas súas diferentes marcas nas comunidades autónomas, nos concellos de España están a impulsar o debate, a análise e os observatorios sobre a débeda inxusta. Os traballos foron liderados pola Plataforma Española de Auditoría Popular da Débeda PACD e o Comité de Cancelación de Débedas Inxustas (CADTM), aberto a nivel mundial.

O líder máis coñecido é o belga Alain Toussaint, CADTM, fundado en 1990 para denunciar a inxusta débeda que o primeiro mundo rico impuxo aos países pobres ao longo da historia; as dúas últimas letras das súas siglas significan Tiers Monde, o Terceiro Mundo. Desde entón, e máis claramente desde o estalido da gran crise en 2008, hase visto que as elites mundiais utilizan instrumentos similares para absorber as finanzas públicas dos países ricos. A CADTM traballou moito en deslegitimar o xigantesco endebedamento ao que Grecia está afogada: Alexis Tsipras, recentemente investido o poder, pediulles axuda para facer unha auditoría da débeda grega, aínda que finalmente o goberno de Syriza viuse obrigado a inxerir o memorándum imposto pola Troika.

A CADTM organizou en decembro o “8h contre a dette“, un maratón de oito horas de duración para debater o tema entre militantes, representantes de asociacións chegadas de toda Europa e cidadáns interesados. Comezou a reunión de máis de 300 persoas coñecidas no mundo da esquerda militante feminista Silvia Federici, un dos ateliers que lle guiou a continuación: “A dette, arme fatale du capitalisme”.

En canto á historia, Federici explicou como cambiou o endebedamento no último século. A principios do século XX só podían acceder ao crédito quen demostraban a súa capacidade para pagalo, é dicir, as poucas persoas que dispuñan de fontes de diñeiro fixas, pero logo, a medida que a sociedade de consumo fortalecíase, as débedas tamén se estendían entre a xente común. En canto á débeda pública, se se utilizaba nas décadas dos 60 e 70 para fomentar o emprego para os traballadores, nos últimos 30 anos utilizouse para ampliar o desemprego.

A débeda é un instrumento político tanto como a economía. Alterou o rumbo da economía, impulsou o modelo productivista e extractivista, utilizou para privatizar a economía, supuxo un empobrecimiento masivo da cidadanía. É amplamente utilizado no ámbito internacional, xa que xera menos reaccións da poboación e é desmovilizadora.

“A débeda -dixo Federici- oculta a opresión e a xente íllaa. O traballador implicado na loita polo salario dáse conta da inxustiza que sofre e sente parte dunha colectividade. Pola contra, o que contraeu unha débeda aparece como alguén que malgastou un diñeiro no seu proveito. (...) Existe unha clara conexión entre a débeda pública e a privada, xa que ao final a xente ten que endebedarse para poder acceder por si mesma aos servizos que lle debería ofrecer o Estado. Pero non se dan conta da conmoción que lles fan os bancos, senten xeralmente culpables, pensando que contraeron débedas por mala xestión”.

Roubos ben disfrazados

A débeda ten un compoñente de xénero, segundo argumenta Federici. Os peores danos aos obreiros, ás xentes do Sur do mundo, aos negros –Federici é de EE.UU.–, pero a muller arruína as débedas por encima de todos: retrocedeu na loita pola independencia económica e aumentou a dependencia, sobre todo nas tarefas domésticas.

Cando os Estados reducen os servizos sociais coa escusa do endebedamento público, prexudican os servizos que estaban á súa disposición: coidado de nenos, atención a enfermos, atención a anciáns... Ás mulleres convérteselles, por unha banda, en traballo doméstico e, por outro, as mulleres tiveron que empezar a traballar tamén en casas alleas a cambio de soldos miserables para que as súas familias prosperen no empobrecimiento xeneral.

O endebedamento serve tamén para o control da poboación, tanto no mundo rico como no pobre. Segundo Federici, os novos estudantes que teñen que recorrer á prostitución para pagar a súa carreira senten, ademais, estériles a pesar das súas débedas, e non poden soñar con ser nai até a morte se están vinculados á débeda. Outros moitos teñen que alugar o seu útero á industria dos nenos subrogados, esa é unha nova comercialización do corpo feminino.

Eric Toussain vén reivindicando desde hai tempo que hai que renunciar a pagar débedas públicas ilexítimas porque non son máis que unha bomba para quitarlle diñeiro aos pobres e regalarllo aos capitalistas. Dobre roubo. En primeiro lugar, as administracións pagan as débedas públicas aos grandes bancos cos impostos que quitan aos seus empregados para pagar proxectos que benefician sobre todo ao gran capital. Dous, os estados perdoan aos bancos os impostos sobre os beneficios destes gastos a través de agasallos fiscais, e os grandes capitalistas invisten os aforros de impostos en comprar débeda pública que os traballadores terán que pagar dos seus petos.

Unha das claves da inxusta débeda pública é que, segundo Toussaint, o roubo faise invisible ao traballador: “Percíbese inmediatamente un novo imposto sobre o salario, un abuso por parte do superior, pero nos damos conta moito máis difícil de pagar a débeda pública, porque non pagamos un imposto especial para os pagos da débeda pública. E con todo, boa parte dos impostos que pagamos son para pagar a débeda pública”. Unha das prioridades de asociacións como o CADTM é precisamente o convertible ao roubo.

Utilizan principalmente a auditoría pública da débeda para explicar ao maior número posible de cidadáns a orixe do endebedamento público e cuestionar as partes ilegais, ilegais, odiosas ou non permanentes do mesmo. Pero unha vez que o movemento popular ha levado a cabo esta complexa tarefa, a condición imprescindible para liberarse do endebedamento é que as autoridades estean dispostas a dar pasos valentes.

No seu discurso, Toussaine mencionou dúas experiencias xustamente opostas. A CADTM axudou en 2007 a Rafael Correa de Ecuador a facer unha auditoría da débeda, o que lle permitiu ás entidades financeiras reducir a débeda xigante do país negociando coas entidades financeiras. Pasoulle o contrario en Grecia. En 2015 axudou ao Goberno a organizar unha argumentación para facer fronte á troika, pero Alexis Tsipras non se atreveu a manter o consenso e a Grecia só facer un aumento da carga da débeda.