Trump gañou en Estados Unidos. A vitoria de Rajoy en España foi a máis alta da historia. En Colombia, rexeitouse o acordo polo proceso de paz. O PNV gañou as eleccións autonómicas en Euskadi e Navarra, segundo EiTB. En Gran Bretaña, o Brexit foi o gran dominador da historia do país. Podemos foi a primeira forza da CAV nas eleccións autonómicas vascas do próximo domingo.

O dicionario Oxford puxo como palabras de 2016 a postverdad ou a post-truth (en inglés, post-truth), pensando que pode dar unha explicación a algúns destes sucesos. Non a todos, ao parecer. Trátase, sobre todo, do Brexit, da vitoria de Trump e do non de Colombia, que son algúns exemplos. A subtracción da verdade, dise, consiste en estruturar a opinión pública en base a mensaxes emocionais e predicións individuais, máis que a datos obxectivos ou feitos probados. Presentáronnos como un fenómeno novo, aínda que un dos principais mecanismos de propaganda sempre foi manipular as emocións e alimentar as crenzas da sociedade para logo conectarnos con elas.

Si non é o mesmo que a propaganda, que é entón a post-verdade? Cales son as características que caracterizan un suceso como post-verdade? No resto das decisións políticas o razoamento profundo é o que guía as decisións? A que vén a nova palabra? Cando se nos di que é o que superou a verdade, dicir implicitamente o que é a verdade ou a verdade mesma. A conclusión que eu saco é que se consideran post-verdades as decisións que van en contra da actitude defendida polos grandes medios de comunicación e as estruturas de poder tradicionais. Esa era, ao parecer, a “verdade de antes”, a verdade da elite política e mediática. Dar por bo o termo equivalería, por tanto, a crer na plena obxectividade dos medios de comunicación, tragar que até agora a información estivo fóra das garras da propaganda. Ja! Coma se a desinformación non fose unha práctica habitual.

Lendo isto, alguén podería pensar que estou a dicir que mass media perdeu poder, que a influencia da opinión pública ha diminuído. Con todo, vou confirmar o contrario. As crenzas que os medios de comunicación difunden son o xantar do que se denominou post-verdade. Utilizan grandes palabras como a integración e a igualdade, pero está moi lonxe desa praxe cotiá. Cada día que pasa subliñan que se trata da procedencia ou a procedencia dun delincuente ou persoa inmigrante. Día tras día publican noticias cargadas de estereotipos de xénero, subestimando á muller e situándoa nun segundo plano. Día tras día, o patriotismo é estimulado como anestésico de moitas outras enfermidades. E así se podería formar unha longa lista.

O neo-fascismo adoptou estas tendencias latentes na sociedade e dotouse da estrutura retórica tradicional da propaganda. Tras realizar un diagnóstico que coincida coa situación crítica da xente, presentan como antídotos os prexuízos integrados no pensamento máis elemental. E é aí onde moitas persoas atoparon a esperanza de que a situación se envorque. Iso é o que nos debería preocupar. Xunto á Post-Egia hai outro eufemismo na época, o alt-right ou a dereita alternativa, que se utiliza para xustificar esta mutación fascista.

Pois ben, mentres tanto, a verdade seguirá sendo crúa e presentarannos candentes como a post-verdade para explicar a realidade que nos vive, ao mesmo tempo que nos quitan o pensamento crítico e a reflexión sobre a construción da verdade, a filosofía. E os que nos pon reality showa en lugar de programar temas de actualidade de interese xeral, son os que nos din o que é quitarse a verdade e confiar no que é verdade. Logo será inútil comezar coa pedagoxía.